معرفی کتاب پیشرفت علم و مسائل آن (در جستوجوی نظریهای در باب رشد علم)
نظریهی ارائهشده در این کتاب را باید در ادامهی نظریههای بزرگ دربارهی چیستی علم فهمید؛ نظریههایی که مترصد تصحیح تصویر موجود از روش علم و نیز موضوعات انتزاعیتری همچون عقلانیت و پیشرفت علم بودهاند. از میان این مقولات اما تمرکز لاودن بیشتر بر مسئلهی پیشرفت است. دیدگاه فلسفی او دربارهی علم پیوند تنگاتنگی با تاریخ واقعی علم دارد، و کمتر ادعایی را میتوان در این کتاب یافت که بدون اقامهی شاهدمثالی از تاریخ علم عرضه شده باشد. مباحث کتاب از خلال گفتوگویی صریح و روشن میان لاودن، از یک سو، و دیگر اندیشمندان ذیربط، از سوی دیگر، به پیش میرود و، به این ترتیب، نسبت موضع نویسنده با نظریههای رقیب ــ از تجربهگرایان منطقی گرفته تا تاریخگرایان معاصر و جامعهشناسان معرفت ــ بهخوبی روشن میشود. لذا درک زیروبم این نوشتار، در عین حال، کمکی خواهد بود به فهم بهتر برخی از مناقشههای مهم فلسفهی علم معاصر دربارهی چیستی علم.
پیشرفت علم و مسائل آن (در جستوجوی نظریهای در باب رشد علم) - انتشارات نی
ما در سال ۱۳۴۵ حدود ده نفر با درجهی دکتری، اغلب از دانشگاههای آمریکایی، در دانشکدهی علوم و ادبیات دانشگاه شیراز جمع شده بودیم. هفت نفرمان با هم مشورت کردیم که دورهی فوقلیسانس پیشنهاد بدهیم…
گروه مشاور پنسیلوانیا با این پیشنهاد موافق نبود؛ حق هم داشتند. استدلال میکردند که این دانشگاه هنوز خیلی جوان است و نمیتواند از عهدهی نگهداری استاندارد بربیاید. هر دو طرف روی نظرمان تأکید کردیم و مآلاً رئیس دانشگاه طرف ما را گرفت…
دو سال بعد از تأسیس دکتری فیزیک شیراز، به فکر تحصیلات تکمیلی زنجان افتادم. از سه نفری که در دورهی اول در شیراز گرفته بودم هنوز هیچکدامشان فارغالتحصیل نشده بودند که هیچ، بلکه پنج نفر دیگر هم در دورهی دوم گرفته بودم… مسئولین دانشگاه شیراز را راضی کردم که بین زنجان و شیراز رفتوآمد کنم و هر دو کار را انجام بدهم. به این ترتیب، بهمدت هفت سال، هر دو هفته یکبار، چهار روز به شیراز میرفتم. روز پنجشنبه میرفتم تهران و از آنجا به شیراز، تا دوشنبه درس میدادم، دوشنبه عصر برمیگشتم تهران و از آنجا میآمدم به زنجان.
برگرفته از متن کتاب
علوم پایه زنجان (داستان بنیانگذاری مرکز تحصیلات تکمیلی) - انتشارات نی
معرفی کتاب نظریه های دولت (چاپ دوم از ویراست دوم)
هنگام بررسی مفهوم دولت باید آگاه بود که این مفهوم معضلترین مفهوم در سیاست است؛ هرکس که عمیقاً بدان بپردازد از این نکته آگاه خواهد شد. این امر تنها نتیجهی تاریخ درهمپیچیده و یا اهمیت خاص مفهوم دولت در اوضاع سیاسی امروز نیست، بلکه علت آن دوپهلویی و پیچیدگی این مفهوم است که آن را درعینحال سهل و ممتنع ساخته است. بهنحوی که با سهولت نگرانکنندهای با بسیاری مفاهیم و نهادها درهم میآمیزد. دولت پدیدهای نیست که در نگاه اول بهخوبی شناخته شود؛ بهرغم ملموسبودنش (که وقتی بخواهیم مثلاً از پرداخت مالیات خودداری کنیم یا بدون گذرنامه کشور را ترک کنیم کاملاً آن را احساس خواهیم کرد) باز هم نمیتوان به سهولت روی آن انگشت گذاشت ــ زیرا اندیشه یا مجموعهای از مفاهیم، ارزشها و اندیشههایی درخصوص زندگی اجتماعی است. دولت نه نهادی منفعل و بیطرف است که بتوان آن را نادیده گرفت و نه حاصل تصادف صرف و ساده است. از آنجا که نظریههای دولت اغلب هم شکل آن و هم نگرشهای ما را دربارهی آن تعیین میکنند، فهم نظریههای اساسی دولت باید بخشی از هرگونه آموزش سیاسی را تشکیل دهد.
نظریه های دولت (چاپ دوم از ویراست دوم) - انتشارات نی
معرفی کتاب اصول نسبیت (مجموعه مقالات اصلی در نظریهی نسبیت خاص و عام)
در واقع، اصلاحات و تغییراتی که نظریهی نسبیت خاص در نظریهی فضا و زمان ایجاد میکند بسیار وسیع است، با این حال یک نکتهی مهم، یعنی قوانین هندسه، دستنخورده باقی مانده است. زیرا قوانین هندسه را حتی در نظریهی نسبیت خاص، باید بهعنوان قوانین موقعیتهای نسبی اجسام صلب ساکن تلقی نمود، و از یک دیدگاه کلیتر باید سینماتیک را قوانین توصیفکنندهی مقیاسهای اندازهگیری و ساعتها دانست. دو نقطهی مادی معیّن از یک جسم صلب همواره فاصلهی ثابتی از یکدیگر دارند که مستقل از محل و جهت جسم و نیز زمان است. دو وضعیت معیّن از عقربههای ساعتی که در یک دستگاه مختصات ویژه ساکن است، همواره معرف یک بازهی زمانی معیّن و مستقل از مکان و زمان است.
اصول نسبیت (مجموعه مقالات اصلی در نظریهی نسبیت خاص و عام) - انتشارات نی
اشعهی خورشید در شبکهی منظم پنجرهها میشکست و رشحههای زمینِ عرقکرده را به بخاری رقصان تبدیل میکرد. هوای ساختمان دانشکدهی هنر دم نفسگیری داشت و پژواک قدمهای گاهوبیگاه آدمها در آن دیوارهای محصور باعث میشد هدایت احساس خفگی بکند. دستهای تافتهی زمین سنگی دور حلقومش چنگار میشد و جریان خون را در شریان گردنش به تپش وامیداشت. هدایت گره کراوات را کمی شل کرد و با نگاه ناشکیبش زمانی طولانی به عبور حوادث منقطع آن سوی پنجره چشم دوخت. پشت میز کوچکی نشسته بود که انگار با سهلانگاری وسط آن راهروی باریک رها شده بود.
مصائب آقای هـ . (رمان) - انتشارات نی
معرفی کتاب نامههای زندان (جلد اول؛ از ۱۹۲۶ تا ۱۹۲۸)
در میان انبوه نوشتههای آنتونیو گرامشی،نامههای زندان از برجستهترین نوشتههای او در عالم اندیشۀ سیاسی است، و منبعی مهم و پرارزش برای درک شخصیت راستین گرامشی، ویژگیهای فکری و اخلاقی و عمق مطالعات او، همچنین برای فهم آرای او در عرصۀ جامعهشناسی سیاسی و مطالعات فرهنگی. اهمیت این اثر در آن است که بخش مهمی از کوشش گرامشی را در تدوین پروژۀ فکریاش به ما ارائه میدهد که، علاوه بر سیاست، تاریخ و فلسفه، مطالعات فرهنگی را نیز دربر میگیرد.
در جایجای نامهها تلاش برای بررسی همهجانبۀ مسئلۀ اصلی گرامشی، یعنی نحوۀ سربرآوردن فاشیسم و ناکامی جنبش انقلابی مشهود است، و رد و نشانی از مفاهیم کلیدی و مورد توجه او، همچون هژمونی، روشنفکر ارگانیک، جامعۀ سیاسی و جامعۀ مدنی، تاریخیگری، مسائل فرهنگی و ادبی، و جریانهای حاشیهای ادبی را بهوضوح میتوان در خط فکری او و دیدگاههایش دربارۀ مقولات گوناگون و حتی مسائل روزمره دید.نامههای زندان یا به تعبیری این «اپرای زندان» نمودار نبوغ و ذهنِ تحلیلگر و خلّاقِ این متفکر مارکسیستِ انقلابی است.
نامههای زندان (جلد اول؛ از ۱۹۲۶ تا ۱۹۲۸) (نامههای زندان - جلد اول؛ از ۱۹۲۶ تا ۱۹۲۸) - انتشارات نی
معرفی کتاب شگفت و بیشکست 41 (نمایشنامه (سوگنامه در سه پرده) )
جهان نمایش مجموعهای است از متنهایی که برای صحنهی نمایش یا دربارهی آن نوشته شدهاند. انواع نمایشنامه، چه برای اجرا و چه صرفاً برای خوانده شدن، از جمله نمایشنامههایی با اقتباس از آثار ادبی یا سینمایی، و نیز متنهای نظری در حوزهی درام و نقد آثار نمایشی، در این مجموعه جای میگیرند.
روزگارم چنین آموخت که مردمانْ شاه را چون مادرند کِهش به خون جگر پرورند، بزرگَش دارند و هماره به مِهرْ بر تندیهای وی چشم فروبندند… گرچه به فرجام، مردمان را چشم نه از مِهر، که از شرم بسته مانَد و دهان نه به درود، که به خشم گشاده گردد، با صدهزار دندانِ آخته.
ص ۶۹
شگفت و بیشکست (نمایشنامه (سوگنامه در سه پرده) ) - انتشارات نی
معرفی کتاب تاریخ اندیشه سیاسی غرب (جلد سوم) (واکنش به لیبرالیسم)
آخرین جلد کتاب تاریخ اندیشهی سیاسی غرب به اندیشهی سیاسی قرن بیستم اختصاص دارد، اما نویسنده از چشماندازی خاص به این آراء و نظریات مینگرد. در این مجلد نقطهی کانونیِ موردِ توجه مکللند را جامعهی تودهای و مسائل آن، ازجمله ماهیت توده، پدیدهی ازدحام، و جنبشهای تودهای تشکیل میدهد. بر همین مبنا، آن گروه از اندیشمندان مورد ملاحظه قرار گرفتهاند که یا به مباحث جامعهی تودهای پرداختهاند یا اندیشههایشان به نحوی از جامعهی تودهای تأثیر پذیرفته است. برخی از این اندیشمندان ـ مانند فروید و گوستاو لوبن ـ در متون متعارف اندیشهی سیاسی کمتر مورد بحث بودهاند. درمجموع، یکی از ویژگیهای اصلی مجلد حاضر تلاش برای درآمیختن دیدگاههای فلسفهی سیاسی با دیدگاههای علوم اجتماعی است.
تاریخ اندیشه سیاسی غرب (جلد سوم) (واکنش به لیبرالیسم) - انتشارات نی