کتاب حاضر جزئی از یک پروژهی پژوهشی وسیع در خصوص ربط و جمع سازگار و قابل دفاع میان هنجار مربوط به قدرت و واقعیت قدرت است. دقیقتر، اثر حاضر بیانگر نظریهی ابداعی پروفسور لاگلین در باب حقوق است. «مفهوم سیاسی قانون» (نظریهی حقوقیِ سیاسی)، به تعبیر و تصریح او در متن کتاب و به سیاق «مفهوم طبیعی قانون» (نظریهی حقوقیِ طبیعی) یا «مفهوم اثباتی قانون» (نظریهی حقوقی اثباتگرا)، «برآمده» از کوششهای نظری طولانی وی در باب چیستی حقوق عمومی است. در واقع، طرح واقعگرا یا پدیدارشناسانهی وی بر بُعد خاص و تجربی حقوق تمرکز میکند تا از افراط در توجه به بُعد عام و هنجاری بکاهد و، بدینسان، نظریهی حقوقی را متوازن و معنادار کند.
به بیانی دیگر، این کتاب جستاری است در ترسیم پیشینهی تاریخی کوششهای نظری در تحلیل و دفاع از بنیاد نظام حقوقی متناسب با نظام سیاسی مشروع. درواقع، این جستار تصویری است از تاریخ اندیشه در زمینهی «بنیاد مشروعیتِ ادارهی حیات جمعی آدمیان در عصر مدرن» که بیگمان باید همچون خون جاری در نظام هنجاری مربوط، یعنی نظام حقوقی، باشد. دغدغهی اندیشهورزان گوناگون در سرزمینهای متفاوت اروپایی طی سدههای اخیر در عصر مدرن این بوده است که نظام حقوقی در این میان متصلب نشود و رابطهی اصیلاش با آن سرچشمه، یعنی ادارهی حیات جمعی، حفظ شود. این سرچشمه همواره بافتارمند و تاریخی است و به منزلهی حد طبیعت بر نظام حقوقی عمل میکند. در این اثر (مفهوم سیاسی قانون)، نویسنده در پی به تصویرکشیدن پویش موجود میان «کشورداری»، و «مشروطهخواهی» بوده است. این کوشش به مطالعهی «خرد دولت» و «نظام مشروطه» میانجامد، اولی در واقع تجلی واقعیت کشورداری است و دومی نمود هنجار آرمانی مربوط به قدرت.
معرفی کتاب نامههای زندان (جلد دوم؛ از ۱۹۲۸ تا ۱۹۳۱) (بهکوشش سرجو کاپریولیو، السا فوبینی)
در میان انبوه نوشتههای آنتونیو گرامشی، نامههای زندان از برجستهترین نوشتههای او در عالم اندیشهی سیاسی است؛ منبعی مهم و پرارزش برای درک شخصیت راستین گرامشی، ویژگیهای فکری و اخلاقی و عمق مطالعات او، همچنین برای فهم آرای او در عرصهی جامعهشناسی سیاسی و مطالعات فرهنگی. اهمیت این اثر در آن است که بخش مهمی از کوشش گرامشی را در تدوین پروژهی فکریاش به ما ارائه میدهد که، علاوه بر سیاست، تاریخ و فلسفهی مطالعات فرهنگی را نیز دربر میگیرد.
در جایجای نامهها تلاش برای بررسی همهجانبهی مسئلهی اصلی گرامشی، یعنی نحوهی سربرآوردن فاشیسم و ناکامی جنبش انقلابی، مشهود است، و رد و نشانی از مفاهمی کلیدی و مورد توجه او همچون هژمونی، روشنفکر ارگانیک، جامعهی سیاسی و جامعهی مدنی، تاریخیگری، مسائل فرهنگی و ادبی، و جریانهای حاشیهای ادبی را بهوضوح میتوان در خط فکری او و ابراز نظرش پیرامون مقولات گوناگون و حتی مسائل روزمره دید. نامههای زندان، یا به تعبیری این «اپرای زندان»، بیانگر نبوغ و ذهنِ تحلیلگر و خلّاقِ این متفکرِ مارکسیستِ انقلابی است.
نامههای زندان (جلد دوم؛ از ۱۹۲۸ تا ۱۹۳۱) (بهکوشش سرجو کاپریولیو، السا فوبینی) - انتشارات نی
معرفی کتاب همواره مستدام، سپس نابود (واپسین نسل شوروی)
الکسی یورچاک، استاد مردمشناسی دانشگاه کالیفرنیا، بِرکلی، کتابش را با یک پارادوکس آغاز میکند: «فروپاشی اتحاد شوروی برای مردمی که در آن نظام زندگی میکردند واقعهای بود بس نامنتظره که البته تعجببرانگیز هم نبود.» نویسنده برای رسیدن به فهمی دقیقتر از این پارادوکس، با ارائهی روایت مردمشناسانهی انضمامی، غنی و دقیقی از زندگیِ «واپسین نسل شوروی» بر سایهروشنهای گاه غریبِ زندگی تحت لوای نظام شوروی انگشت میگذارد. این روایت دستاول و سرشار از جزئیات مایهی تمایز کتاب یورچاک از دیگر کتابهایی است که دربارهی واپسین نسل شوروی نگاشته شده است. اسلاوی ژیژک، فیلسوف نامدار، در ستایش این کتاب گفته است: «همواره مستدام، سپس نابودِ الکسی یورچاک با همان عنوانش مرا بیدرنگ شیفتهی خود کرد، با آن دلالت فلسفیِ عمیقش که ابدیّت، خود، مقولهای تاریخی است: وضع میتواند مدتی ابدی باشد. روح این پارادوکس در کل اثر ساریوجاری است. این کتاب، به مدد جزئیاتی شگفت، روایت متفاوتی از تجزیهی تدریجی نظام شوروی از درون فضای ایدئولوژیک و فرهنگی آن به دست میدهد، و دورویی و فلاکتِ ناشی از این فرایند را برملا میکند. من کتاب یورچاک را بهترین اثر دربارهی واپسین دورهی نظام شوروی میدانم ــ همواره مستدام، سپس نابود فقط تاریخ نیست، خواندنش لذتبخش هم هست: یک اثر هنری واقعی.»
همواره مستدام، سپس نابود (واپسین نسل شوروی) - انتشارات نی
در گذر به تاریخ، دمخورشدن با اندیشه و زندگی یونانیان باستان، سفری دلانگیز است. فلاسفهی یونان اندیشهی خود را ابتدا به کشف گوهر نخستین وجود و چگونگی سیر آن از وحدت به کثرت معطوف کردند و بهتدریج سرشت انسان و زندگی جمعی و سیاست و ملزومات آن را در مرکز تأملات خود قرار دادند. در میان آنان بهخصوص افلاطون و ارسطو قلم به دست گرفتند و آرای خود و پیشینیانشان را ثبت و جاودانه کردند. در واقع، یونانیان پایههای اندیشهورزی در حوزههای گوناگون فلسفی را بنا نهادند و نظامهای سیاسی مختلف را نیز در دولتشهرهای خود آزمودند. به نظر نویسنده، بدون آشنایی با آنچه افلاطون و ارسطو در باب سیاست و نسبت آن با مفاهیم مربوط به عدالت و سرشت تناقضآمیز و تراژیک دولت نوشتهاند، در هیچ عصری نمیتوان سیاست را بهدرستی فهمید و سیاستورزی واقعبینانهای در پیش گرفت. این کتاب جلد نخست شرح و بسط الزامات سیاست در عصر ملتـدولت و در حقیقت کوششی برای ارائهی توضیحی روشن و روان و بدون ارزشداوری از دو اثر ماندگار افلاطون و ارسطو در حوزهی سیاست است که با مروری بر آرای فلاسفهی پیش از آنان و ابعاد متنوع زندگی یونانیان باستان همراه شده است.داستان یونان باستان (درباره روایت احمد زیدآبادی از سیاست در ذهن و زندگی یونانیان - انتشارات نی
ابوحنیفه احمدبن داود دینوری (درگذشته به سال ۲۸۳ قمری) از مورخان بزرگ اسلامی است. اخبارالطوال ابتدا به تاریخ خلقت میپردازد و مطالبی در مورد پیامبرانی چون ادریس و نوح و هود و ابراهیم… و پادشاهی داود و سلیمان تا ظهور عیسی بیان میدارد. سپس به مطالبی دربارهی ظهور زرتشت و آیین او و نجات بنیاسرائیل بهوسیلهی پادشاهان ایران میپردازد. شرح حال و سرگذشت پادشاهان ایران، از جمشید و پیروزی ضحاک بر او، تا منوچهر و کیقباد و گشتاسب و بهمن و دارا و اسکندر و ملوکالطوایف و سپس ساسانیان تا انقراض ایشان از مباحث دیگر کتاب است. تاریخ اسلام در این کتاب با تفصیل پیکارهای اعراب و ایرانیان در دورهی خلافت عمر شروع و به پایان خلافت معتصم ختم میشود. علاوه بر این جنگهای امیرالمؤمنین علی (ع) با معاویه و جنگهای جمل و صفین و خوارج و دورهی حکمرانی معاویه و یزید، واقعهی کربلا و شهادت امام حسین (ع) هم مفصل بیان شده است. داستان قیام مختار و همراهانش، حکومت زبیریان، انقراض بنیمروان و قیام مردم ایران بخصوص قیام خراسان به رهبری ابومسلم از دیگر مباحث کتاب است. گرایش نسبی به عنصر ایرانی در اخبارالطوال به وضوح مشهود است.
معرفی کتاب پیدایش مفاهیم اسلام سیاسی در ایران معاصر (۱۳۲۰-۱۳۵۷)
کتاب حاضر پژوهشی است در سیر پیدایش و تحول مفاهیمی که در میانهی سالهای ۱۳۲۰ تا ۱۳۵۷ به ذهنیت، کنش سیاسی و انگارههای اجتماعی اسلامگرایان شکل و جهت داد و صورتبندی آنها، طیفهای مختلف گفتمانی و ایدئولوژیک اسلام سیاسی را پدید آورد. برساخت این مفاهیم در سیر رویارویی با این چالشهای سهگانه روایت شده است.
۱. چالش مذهب با ماتریالیسم و وجه ایدئولوژیک آن یعنی مارکسیسم، که به پیدایش مفاهیم نوپدیدی چون جهانبینی اسلامی و مکتب توحید، مسئلهی شناخت و فلسفهی تاریخ در اسلام، انسانشناسی و جامعهی بیطبقهی توحیدی و… انجامید و نشان آراء مارکسیستی را بر گفتمان چپ اسلامی گذاشت.
۲. چالش اسلامگرایان با بهائیت، پاکدینی کسروی و سنتگرایان مسلمان که تفاسیری ایدئولوژیک و انقلابی از آیات قرآن، تاریخ تشیع و باورهای اسلامی/ شیعی در پی داشت.
۳. چالش مذهب و دولت در مقولاتی چون قانون، اقتصاد و فرهنگ، که مباحثی چون اقتصاد در مکتب اسلام، هنر و ادبیات اسلامی و تصویر زن مسلمانِ مبارز و مکتبی از دل آن سر برآورد…
پیدایش مفاهیم اسلام سیاسی در ایران معاصر (۱۳۲۰-۱۳۵۷) - انتشارات نی
حقوق بشر آرمانی بشری برای برقراری جامعهای به دور از «ترس» و «فقر» است؛ جامعهای که در آن نه فرد قربانی آرمانهای اجتماعی شود و نه به نام آزادی، جامعه به اسارت «فردیت» یا «فقر» دچار گردد. با وجود همهی اختلافنظرهایی که در مورد حقوق بشر وجود دارد، اعلامیهی جهانی حقوق بشر هنوز هم میتواند نقطهی وحدتی برای حل تعارضها، اختلافهای دینی، فکری، نژادی و… باشد.
حقوق بشر پاسخی به این پرسش اساسی جامعهی بشری است که آیا میتوانیم بهرغم همهی اختلافها در مسائل اعتقادی، سیاسی، قومیتی، جنسیتی و… در کنار هم با صلح و امنیت و برابری زندگی کنیم؟ آیا میتوانیم گفتوگو را برترین ارزش، مدارا را سودمندترین روش، و عشق و محبت را، حتی نسبت به مخالف و دشمن، زیباترین و عملیترین راه همزیستی بدانیم؟
آرمان حقوق بشر این است که فقط با برقراری برابری و حفظ کرامت انسانی میتوان امنیت و آرامش را در جامعه برقرار کرد. حقوق بشر آخرین دستاورد خرد جمعی بشر است. اگرچه هنوز تا تحقق همهی آرمانهای آن راه درازی در پیش داریم، اما میتوان آن را آرمانی مشترک برای همهی بشریت دانست.
حقوق بشر از دیدگاه اندیشمندان مسلمان - انتشارات نی
لیبرالدموکراسی امروزه گرفتار بحران شده یا، چنانچه بخواهیم دقیقتر بگوییم، عرصه بر آن تنگ شده است. نهفقط در ایالات متحده، بلکه در بسیاری از کشورهای اروپایی و در میان قاطبهی مللِ این پهنهی خاکی، شاهد سربرآوردن دوران جدیدی از سیاستهای دموکراسیستیز هستیم که اغلبشان به شکلی فزاینده حائز ویژگیهای اقتدارگرایانه هستند. در این کشورها، یکی پس از دیگری، جنبشهای اجتماعی و سران سیاسی توانستهاند شعلههای بیگانههراسی، نژادپرستی، بومیگرایی و پوپولیسم ارتجاعی را برافروزند…
مقالههای گردآوریشده در این مجلد، از جریانهای نیرومند نظریهی انتقادی بهره گرفتهاند تا برخی ابعاد بحران سیاسی جاری را درکپذیر سازند. بر خلاف سایر شاخههای نظریهی سیاسی و اجتماعی، نظریهی انتقادی برای [پرداختن به] مسئلهی بحران دموکراتیک به رویکردهایی متوسل میشود که پیوندهای پیچیده میان نگرشهای سوبژکتیو و روندهای تاریخیِ کلان را، خاصه روندهای تاریخیِ سرمایهداری و ماهیت متغیر دولتها و فرماسیونهای اجتماعی، بررسی میکنند.
برگرفته از مقدمهی کتاب
اقتدارگرایی (سه کاوش در نظریه انتقادی) - انتشارات نی