معرفی کتاب ناخودآگاه سیاسی (روایت در مقام کنش نمادین اجتماعی)
فردریک جیسمون در ناخودآگاه سیاسی بار دیگر بر جدایی ادبیات از سیاست خط بطلان میکشد و پیوندهای آفرینش ادبی را با بستر سیاسیاش از نو بهنحوی بدیع برقرار میکند. جیمسون در این کتاب بر اولویت تفسیر سیاسیِ متنهای ادبی پای میفشارد. به عقیدهی او، تفسیر سیاسی در حکم تکمله یا ابزاری کمکی برای روشهای مرسوم تفسیر نیست، بلکه در کانون درک ما از متن ادبی جای دارد. مفهوم «ناخودآگاه سیاسی» چارچوبی برای همین درک از آفرینش ادبی و تفسیر آن فراهم میکند، مفهومی که ریشههایش را در برداشت فروید از تحقق آرزو به عنوان عملی جبرانی و کارکرد روایت در تحلیل لویاستروس از «تفکر وحشی» میتوان یافت. جیمسون به کمک منابع خود میکوشد این فرضیه را بپرورد که آثار ادبی را میتوان راهحلهایی نمادین برای بنبستها و معضلات اجتماعی واقعی دانست که تنها به نحوی ناخودآگاه احساس میشوند. در این میان وظیفهی منتقد این است که اسباب بازسازی آن مسائل و تناقضهای واقعی را فراهم کند که متن در مقام کلی پرتنش آنها را به درون بافت خود میکشد و آنچه صرفاً حس میشد به رؤیت درمیآورد. در ادامه جیمسون نظریهاش را برای تفسیر آثار کلاسیک قرن نوزدهم و بیستم، نظیر رمانهای بالزاک، گیسینگ و کنراد، به کار میگیرد. ناخودآگاه سیاسی در دورهای به نگارش درآمد که موج نظریههای فرانسوی همهجا فراگیر میشد و مطالعات فرهنگی در آنسوی اقیانوس اطلس را نیز درنوردیده بود. بخش مهمی از غنای نظری اثر جیمسون ناشی از تلاش قهرمانانهی او برای سرشاخشدن با کثیر نظریههایی است که اولویت تفسیر سیاسی یا مارکسیستی متنها را به چالش میکشند و برای آن جایگاهی صرفاً در کنار سایر نظریههای موجود قائل میشوند. ماندگاری اثر جیمسون و تثبیت آن به عنوان اثری شاخص و تأثیرگذار در نقد فرهنگ و مطالعهی ادبیات نشان میدهد که بلندپروازی نظری او خالی از بهره و توفیق نبوده است.
ناخودآگاه سیاسی (روایت در مقام کنش نمادین اجتماعی) - انتشارات نی
معرفی کتاب نظریه های دولت (چاپ دوم از ویراست دوم)
هنگام بررسی مفهوم دولت باید آگاه بود که این مفهوم معضلترین مفهوم در سیاست است؛ هرکس که عمیقاً بدان بپردازد از این نکته آگاه خواهد شد. این امر تنها نتیجهی تاریخ درهمپیچیده و یا اهمیت خاص مفهوم دولت در اوضاع سیاسی امروز نیست، بلکه علت آن دوپهلویی و پیچیدگی این مفهوم است که آن را درعینحال سهل و ممتنع ساخته است. بهنحوی که با سهولت نگرانکنندهای با بسیاری مفاهیم و نهادها درهم میآمیزد. دولت پدیدهای نیست که در نگاه اول بهخوبی شناخته شود؛ بهرغم ملموسبودنش (که وقتی بخواهیم مثلاً از پرداخت مالیات خودداری کنیم یا بدون گذرنامه کشور را ترک کنیم کاملاً آن را احساس خواهیم کرد) باز هم نمیتوان به سهولت روی آن انگشت گذاشت ــ زیرا اندیشه یا مجموعهای از مفاهیم، ارزشها و اندیشههایی درخصوص زندگی اجتماعی است. دولت نه نهادی منفعل و بیطرف است که بتوان آن را نادیده گرفت و نه حاصل تصادف صرف و ساده است. از آنجا که نظریههای دولت اغلب هم شکل آن و هم نگرشهای ما را دربارهی آن تعیین میکنند، فهم نظریههای اساسی دولت باید بخشی از هرگونه آموزش سیاسی را تشکیل دهد.
نظریه های دولت (چاپ دوم از ویراست دوم) - انتشارات نی
معرفی کتاب نامههای زندان (جلد اول؛ از ۱۹۲۶ تا ۱۹۲۸)
در میان انبوه نوشتههای آنتونیو گرامشی،نامههای زندان از برجستهترین نوشتههای او در عالم اندیشۀ سیاسی است، و منبعی مهم و پرارزش برای درک شخصیت راستین گرامشی، ویژگیهای فکری و اخلاقی و عمق مطالعات او، همچنین برای فهم آرای او در عرصۀ جامعهشناسی سیاسی و مطالعات فرهنگی. اهمیت این اثر در آن است که بخش مهمی از کوشش گرامشی را در تدوین پروژۀ فکریاش به ما ارائه میدهد که، علاوه بر سیاست، تاریخ و فلسفه، مطالعات فرهنگی را نیز دربر میگیرد.
در جایجای نامهها تلاش برای بررسی همهجانبۀ مسئلۀ اصلی گرامشی، یعنی نحوۀ سربرآوردن فاشیسم و ناکامی جنبش انقلابی مشهود است، و رد و نشانی از مفاهیم کلیدی و مورد توجه او، همچون هژمونی، روشنفکر ارگانیک، جامعۀ سیاسی و جامعۀ مدنی، تاریخیگری، مسائل فرهنگی و ادبی، و جریانهای حاشیهای ادبی را بهوضوح میتوان در خط فکری او و دیدگاههایش دربارۀ مقولات گوناگون و حتی مسائل روزمره دید.نامههای زندان یا به تعبیری این «اپرای زندان» نمودار نبوغ و ذهنِ تحلیلگر و خلّاقِ این متفکر مارکسیستِ انقلابی است.
نامههای زندان (جلد اول؛ از ۱۹۲۶ تا ۱۹۲۸) (نامههای زندان - جلد اول؛ از ۱۹۲۶ تا ۱۹۲۸) - انتشارات نی
معرفی کتاب تاریخ اندیشه سیاسی غرب (جلد سوم) (واکنش به لیبرالیسم)
آخرین جلد کتاب تاریخ اندیشهی سیاسی غرب به اندیشهی سیاسی قرن بیستم اختصاص دارد، اما نویسنده از چشماندازی خاص به این آراء و نظریات مینگرد. در این مجلد نقطهی کانونیِ موردِ توجه مکللند را جامعهی تودهای و مسائل آن، ازجمله ماهیت توده، پدیدهی ازدحام، و جنبشهای تودهای تشکیل میدهد. بر همین مبنا، آن گروه از اندیشمندان مورد ملاحظه قرار گرفتهاند که یا به مباحث جامعهی تودهای پرداختهاند یا اندیشههایشان به نحوی از جامعهی تودهای تأثیر پذیرفته است. برخی از این اندیشمندان ـ مانند فروید و گوستاو لوبن ـ در متون متعارف اندیشهی سیاسی کمتر مورد بحث بودهاند. درمجموع، یکی از ویژگیهای اصلی مجلد حاضر تلاش برای درآمیختن دیدگاههای فلسفهی سیاسی با دیدگاههای علوم اجتماعی است.
تاریخ اندیشه سیاسی غرب (جلد سوم) (واکنش به لیبرالیسم) - انتشارات نی
معرفی کتاب شاه و شطرنج قدرت در خاورمیانه (ایران، کردهای عراق و شیعیان لبنان ۱۳۳۷-۱۳۵۷)
پیوندهای استراتژیک ایران با برخی از جوامع و گروههای غیردولتی منطقه، در کنار تنش با آمریکا، مهمترین مبحث سیاست خارجی ایرانِ دوران معاصر است. برخلاف باور رایج، اتحاد ایران با گروههای یادشده پیش از انقلاب اسلامی و در زمان محمدرضا شاه پهلوی پیریزی شد. کتاب شاه و شطرنج قدرت در خاورمیانه: ایران، کردهای عراق و شیعیان لبنان نشان میدهد که شاه ایران در میانهی سالهای ۱۳۳۷ و ۱۳۵۷ روابط استراتژيکی را با کردهای عراقی و شیعیان لبنانی جهت حفظ امنیت ملی، یکپارچگی سرزمینی و مهار دشمنان خود برقرار کرد. کتاب با تکیه بر ویژگیهای ژئوپلیتیکی ایران، بر اهمیت نقش شاه و دیگر نهادهای تصمیمگیر در سیاست خارجی کشور تأکید میکند. همچنین این کتاب برای نخستینبار سرنوشت رازآلود امام موسی صدر را بیان کرده و رابطهی پرفراز و نشیب ایران را با ملامصطفی بارزانی بازگو میکند. حجم و تنوع اسناد ناگفتهی جمعآوریشده از بایگانیهای مهم آمریکا و ایران در کنار مصاحبه با دستاندرکاران سیاست خارجی ایران نشاندهندهی دستاولبودن این روایت است. این کتاب ترجمهی کتاب آرش رئیسینژاد با عنوان The Shah of Iran, the Iraqi Kurds and the Lebanese Shia است که پیش از این در ژوئن ۲۰۱۸ از سوی انتشارات معتبر پالگریوـمکمیلان به چاپ رسید.
شاه و شطرنج قدرت در خاورمیانه (ایران، کردهای عراق و شیعیان لبنان ۱۳۳۷-۱۳۵۷) - انتشارات نی
وادیم وُلکوف، استادیار جامعهشناسی دانشگاه اروپایی سنتپترزبورگ، با قدمنهادن به دنیای مرموزی که آن را «سوداگری خشونتپیشه» مینامد، دربارهی استفادههای اقتصادی از خشونت و قوهی قهریه در روسیهی دههی ۱۹۹۰ پژوهش میکند. او نشان میدهد خشونت نقشی اساسی در خلق نهادهای اقتصاد جدیدِ بازاربنیاد روسیه ایفا کرده است. هستهی کار او رقابت بین سازمانهای بهاصطلاح مدیریتکنندهی خشونت است، رقابتی که اصلاحات لیبرالیِ دههی ۱۹۹۰ آن را چند برابر کرد. وُلکوف مصاحبههای بیشماری با اعضای گروههای تبهکار، رؤسای شرکتهای حفاظتی، مأموران اجرای قانون و تجار انجام داده و کارش را بر شواهد روزنامهنگاری و نیز مشاهدات شخص خودش بنا کرده است.
قانون و خشونت دو قطب یا جوهر طبیعی نیستند که سیاست را بتوان بهمثابه فاصله یا خط رابط میان آن دو تعریف کرد، حتا اگر این تعریف به شیوههای دیالکتیکی بر حسب زوج مفهومی شباهت/ تفاوت، یا همگرایی/ واگرایی توصیف شود. سیاست، درواقع، نهفقط شکافی میان این دو قطب، بلکه اساساً شکاف یا تنشِ برسازندهی نهفته در درونِ آن دو است. بدونِ اعمال خشونت سازمانیافته ــ که نهایتاً مبتنی بر توانایی کشتن و اِعمال خشونت جسمانی است ــ هیچ قانون و حکومتی بر جای نمیماند؛ به همین ترتیب، هر نوع اِعمال خشونت فردی و گروهی نیز جویای آن است که به قانون بدل شود و الگو و مبنای آن همان خشونت اجتماعی مشروع و رسمیتیافته است.
معرفی کتاب
قانون و خشونت از نظر آگامبن، اشميت و بنيامينالهام عبادتيكتاب «قانون و خشونت» گزيده مقالاتي از جورجو آگامبن، كارل اشميت و والتر بنيامين است كه توسط گروهي از مترجمان زيرنظر مراد فرهادپور ترجمه و ازسوي نشر ني در 366 صفحه با شمارگان 1000 نسخه و قيمت 138 هزار تومان منتشر شد. مراد فرهادپور در پيشگفتار اين اثر آورده است: «اگر معتقد باشيم كه ريشه شناسي لغات، دست كم در شكل معتدلش، واجد معنا و اهميتي فلسفي است، آن گاه براي درك و توضيح معناي دوگانه، كلمه «سياست» در توسل به فلسفه چندان ترديد نخواهيم كرد. معناي امروزي اين كلمه همان قدر روشن و واضح است كه تعريف آن تيره و غامض، ولي به هر حال، در نظر اكثر مردمي كه امروزه به فارسي سخن مي گويند، اين كلمه بيانگر شكلي از رابطه با قدرت و حاكميت است. اگرچه بسياري هنوز نسبت به اصل و نسب «سياست» مشكوكند، اما در گذشته اي نه چندان دور، اين كلمه نه فقط بر فرمان راندن، بلكه بر تنبيه و مجازات كردن نيز دلالت داشت. بنابراين، اگر همه معاني كهنه و نو اين كلمه را يكجا گردهم آوريم، مي توان گفت «سياست» چيزي است كه در آن واحد با حكومت و بدن، فرمانروايي و مجازات، يا به تعبير دقيق تر، با قانون و خشونت، سر و كار دارد. تعمق در باب معناي كلمه سياست و نحوه تحول آن در زبان فارسي نقطه شروع مناسبي براي تبيين مفهوم سياست، به ويژه مفهوم «سياست غربي» در تحليل تاريخي- مفهومي جورجو آگامبن است و تا آنجا كه به جوهر اصلي برداشت آگامبن از سياست غربي، يعني موضوع مركزي اين كتاب مربوط مي شود، از قضا بهترين كار ادامه همين مسير است. قانون و خشونت دو قطب يا جوهر طبيعي نيستند كه سياست را بتوان به مثابه فاصله يا خط رابط ميان آن دو تعريف كرد، حتا اگر اين تعريف به شيوه اي ديالكتيكي برحسب زوج مفهومي شباهت/تفاوت، يا همگرايي/واگرايي توصيف شود. سياست، در واقع، نه فقط شكافي ميان اين دو قطب، بلكه اساسا شكاف يا تنش بر سازنده نهفته در درون آن دو است. بدون اعمال خشونت سازمان يافته كه نهايتاً مبتني بر توانايي كشتن و اعمال خشونت جسماني است ــ هيچ قانون و حكومتي بر جاي نمي ماند؛ به همين ترتيب، هر نوع اعمال خشونت فردي و گروهي نيز جوياي آن است كه به قانون بدل شود و الگو و مبناي آن همان خشونت اجتماعي مشروع و رسميت يافته است.»
استدلال اصلی کتاب حاضر آن است که امروزه جامعهشناسی فرهنگی در نسخهی متأخر آن بیش از همیشه به این گزارهی بنیادین پایبند است که «اتخاذ هرگونه نگاه غیرانضمامی و غیرتاریخی به فرهنگ در حکم تأیید این پیشانگارهی سراپا نادرست است که فرمهای فرهنگی از بدو پیدایششان حاوی معانی ثابتی بودهاند»، و پایبندی به این رویکرد، برای جامعهشناسی فرهنگی، مستلزم گذار از اشکال گوناگون دوگراییهای رایج (فرهنگ والا/ تودهای، فرهنگ اصیل/ نااصیل و غیره) و پرهیز از کلیتاندیشی و حذر از زیباییشناختیکردن مقولهی فرهنگ بوده است. اما پرسش این است که آیا جامعهشناسی فرهنگی میتواند بین این تلقی از فرهنگ بهمثابهی عینیتی بیرونی و فرهنگ بهمثابهی جانپناهی در برابرِ ابتذالِ جامعهی مصرفی آشتی برقرار سازد؟ و آیا میتواند تحلیل عینگرایانهی فرهنگ را به طرف تشخیص و فعالسازی ظرفیتهای رهاییبخشی و خلاقانهی آن سوق دهد؟ پاسخ جامعهشناسی فرهنگی، با اتکا به سنتزی از تفکر رابطهگرای پیر بوردیو و دیدگاه نوگرامشیگرایان به فرهنگ، این است که امروزه نقد فرهنگیِ رهاییبخش لاجرم جایی بین کلیتاندیشی مکتب فرانکفورت و پوپولیسم فرهنگی قرار میگیرد، یعنی همانجایی که جامعهشناسی فرهنگی میکوشد توانهای رهاییبخش فرهنگ را از رهگذر تحلیل تجربی آن تشخیص دهد و فعال سازد.
جامعه شناسی فرهنگی - انتشارات نی