ریشهشناسی “اتیمولوژی”
در این کتاب علم «ریشهشناسی» که در زبان فرانسوی به آن «اتیمولوژی» میگویند، شرح داده شده است. ریشهشناسی علمی است که به کمک آن «فرهنگ تاریخی» نوشته میشود. فرهنگ تاریخی فرهنگی است که در آن تاریخ یک واژه، هم از نظر لفظ و هم از نظر معنی ثبت میگردد. این کتاب دو بخش دارد: در بخش نخست ریشهشناسی و مسائل مربوط به آن بررسی شده و در بخش دوم چند واژه از نظر ریشهشناسی بررسی شده است. واژههایی برای بررسی برگزیده شدهاند که نشان میدهند واژگان فارسی دری از چه واژههایی و با چه دگرگونیهایی از نظر لفظ و معنی تشکیل شده است. کتاب «ریشهشناسی» نوشته محسن ابوالقاسمی است.
او متولد 1315 ملایر است و در دو رشته زبان و ادبیات فارسی نو و باستان تا مقطع دکتری تحصیل کرده است. ابوالقاسمی هماکنون استاد بازنشسته زبان و ادبیات فارسی و فرهنگ و زبانهای باستانی دانشگاه تهران است. بعضی از آثار او عبارتند از: تحول معنی واژه در زبان فارسی، دستور تاریخی زبان فارسی، پنج گفتار در دستور تاریخی زبان فارسی، تاریخ مختصر زبان فارسی، مادههای فعلهای فارسی دری، زبان فارسی و سرگذشت آن، راهنمای زبانهای باستانی ایران و ... کتاب حاضر از سوی انتشارات ققنوس منتشر و روانه بازار کتاب شده است.
دستور تاریخی مختصر زبان فارسی
کتاب «دستور تاریخی مختصر زبان فارسی» خلاصه ای است از کتاب «دستور تاریخی زبان فارسی» اثر دکتر محسن ابوالقاسمی.
کتاب در سه بخش «قواعد دستوری ایرانی باستان»، «قواعد دستوری ایرانی میانه غربی» و «قواعد دستوری فارسی دری» تدوین شده، در هر بخش به توصیف آواها، اسم، صفت، عدد، ضمیر، فعل، قید، حرف اضافه و ربط، اصوات و واژه سازی پرداخته شده است
. منظور از «ایرانی باستان» در این کتاب، زبانی است که اوستایی و فارسی باستان از آن منشعب شده اند.
قواعد مربوط به این بخش، آنهایی هستند که میان اوستایی و فارسی باستان مشترکند.
منظور از «ایرانی میانه غربی»، پهلوی اشکانی و فارسی میانه است و قواعد این بخش به اشتراکات این دو گونه زبانی مربوط است.
فهرست :
پیشگفتار
شرح نشانههای الفبایی
بخش اول: قواعد دستوری ایرانی باستان آواشناسی ایرانی باستان
اسم در ایران باستان
صفت در ایرانی باستان
عدد در ایرانی باستان
ضمیر در ایرانی باستان
فعل در ایرانی باستان
قید در ایرانی باستان
حرف اضافه در ایرانی باستان
حرف ربط در ایرانی باستان
اصوات در ایرانی باستان
واژهسازی در ایرانی باستان
بخش دوم: قواعد دستوری ایرانی میانه غربی آواشناسی ایرانی میانه غربی
مصوتها در ایرانی میانه غربی
اسم در ایرانی میانه غربی
صفت در ایرانی میانه غربی
عدد در ایرانی میانه غربی
ضمیر در ایرانی میانه غربی
فعل در ایرانی میانه غربی
قید در ایرانی میانه غربی
حرف اضافه درایرانی میانه غربی
حرف ربط در ایرانی میانه غربی
اصوات در ایرانی میانه غربی
واژهسازی در ایرانی میانه غربی
بخش سوم: قواعد دستوری فارسی دری آواشناسی فارسی دری
اسم در فارسی دری
صفت در فارسی دری
عدد در فارسی دری
ضمیر در فارسی دری
فعل در فارسی دری
قید در فارسی دری
حرف اضافه در فارسی دری
حرف ربط در فارسی دری
اصوات فارسی دری
واژهسازی در فارسی دری
نشانههای اختصاری
کتابنامه
برابر انگلیسی پارهای از اصطلاحات
واژهنامه اوستایی و فارسی باستان
چاپ چهارم با تجدیدنظر و اضافات
و چاپ پنجم با اصلاحات
تاریخ زبان فارسی
کتاب «تاریخ زبان فارسی»، در روایتی مختصر و مفید تاریخ زبانهای ایرانی را از دوره باستان تا دوره نو دنبال می کند و نمونه هایی از زبان فارسی باستان و میانه با خط همان زمان همراه با آوانویسی و برگردان امروزی آورده شده است.
این کتاب در سه بخش تألیف شده است:
بخش اوّل کتاب به زبان فارسی در دوره باستان - که از ورود ایرانیان به ایران، در حدود هزاره اول پیش از میلاد مسیح، آغاز می شود و با سقوط هخامنشیان پایان می یابد - اختصاص یافته است
. بخش دوم کتاب به زبان فارسی در دوره میانه - که از سقوط هخامنشیان شروع می شود و تا تأسیس دولت صفاری ادامه می یابد - تخصیص یافته است.
بخش سوم کتاب، به دوره نو - که از تأسیس دولت صفاری آغاز می شود و تاکنون ادامه می یابد - اختصاص داده شده است. در هر بخش به گونه های زبان ایرانی و فارسی، ویژگیهای دستوری، الفبا، واژگان و شعر توجه شده و نمونه هایی از اشعار و نوشته ها به همراه ترجمه ارائه گردیده است.
در پایان کتاب، فهرستی از واژه های فارسی آورده شده است که صورتهای کهن آنها در متنهای برگزیده شده این کتاب به کار رفته است.
فهرست :
یادداشت
شرح نشانههای الفبایی
بخش اول: زبان فارسی در دوره باستان
فصل اول: زبانهای هندی و اروپایی
فصل دوم: ایران باستان
فصل سوم: زبانهای ایرانی باستان
فصل چهارم: ویژگیهای دستوری ایرانی باستان
فصل پنجم: الفبا در دوره باستان
فصل ششم: واژگان زبانهای باستانی ایران
فصل هفتم: شعر و وزن آن در ایرانی باستان
فصل هشتم: نمونههایی از نوشتههای باستانی
بخش دوم: زبان فارسی در دوره میانه
فصل اول: ایران میانه
فصل دوم: زبانهای ایرانی میانه
فصل سوم: الفبا در ایران میانه
فصل چهارم: ویژگیهای دستوری زبانهای ایرانی میانه غربی
فصل پنجم: واژگان ایرانی میانه غربی
فصل ششم: حرفنویسی و آوانویسی نوشتههای ایرانی میانه غربی
فصل هفتم: نمونههایی از نوشتههای ایرانی میانه غربی
فصل هشتم: شعر در ایرانی میانه غربی
بخش سوم: زبان فارسی در دوره نو
فصل اول: ایران نو
فصل دوم: زبانهای ایرانی نو
فصل سوم: ویژگیهای دستوری فارسی دری
فصل چهارم: واژگان فارسی دری
فصل پنجم: وزن شعر در فارسی دری
فصل ششم: الفبای فارسی دری
فهرست واژههای فارسی
چاپ سوم و چاپ دوازدهم با تجدیدنظر