طراحی پژوهش‌های اجتماعی

کتاب حاضر اطلسی از تاریخ منطقه‌ی ایران است که از تأسیس پادشاهی ساسانی (حدود ۲۲۰ م) شروع می‌شود و با استیلای اعراب مسلمان (حدود ۶۷۰ م) به پایان می‌رسد. حکومت ساسانی که در پی حکومت یونانی‌زبان سلوکی و حکمرانی نامنسجم اشکانی روی کار آمد، دوره‌ی پیشرفت دوباره‌ی تمدن و فرهنگ ایران است. در این دوره مذهب زرتشتی تدوین و تبدیل به مذهب دولتی ساسانی شد. پادشاهی ساسانی طولانی‌ترین حکومت ایران و از تأثیرگذارترین دوره‌های آن است. این کتاب اطلس تاریخی است. یعنی وقایع این دوره به شکل مجموعه‌ای از نقشه‌های تاریخی ارائه شده‌اند. هر نقشه با متن نسبتاً کوتاهی همراه است که در آن وقایع تاریخی مهم آن دوره را شرح می‌دهد. برای خواننده‌ای که با تاریخ این دوره آشنا نیست این کتاب پیش‌درآمدی برای مطالعات دقیق‌تر است و برای خواننده‌ی آشنا با تاریخ این دوره چه‌بسا مکمل مناسبی برای مطالعات تاریخی‌اش باشد. نمایش وقایع و حوادث تاریخی روی نقشه به درک بهتر بعد مکانی این حوادث کمک می‌کند و تداخل و تأثیر متقابل‌شان را بر یکدیگر نشان می‌دهد. رضا فرنود متولد ۱۳۴۳ شهر مشهد است. از دانشگاه پاریس دکتری بیوشیمی دریافت کرده و هم‌اکنون پژوهشگر دارویی بالینی در رشته‌ی قلب و عروق است.

کتابی که در دست دارید، بخشی از تحقیقاتی است که در دهه‌ی ۵۰ شمسی با عنوان «طرح آینده‌نگری» انجام شد. گذشت سالیان متمادی از زمان انجام این تحقیقات، ارزش‌های آن را بیش از پیش آشکار کرد. این تحقیق از اولین نظرسنجی‌های ملی در کشور است و اطلاعات منحصربه‌فرد تجربی از نگرش مردم در دهه‌ی ۵۰ شمسی به‌دست می‌دهد، و نشان می‌دهد که چگونه در زیر پوست جامعه، جریان دینی در حال رشد بود. برای ما که در سال‌های بعد از این تحقیق، شاهد انقلاب بوده‌ایم، شاید جای شگفتی باشد که چگونه چنین علامت‌هایی دیده و صدای جامعه‌ای که در این تحقیق پژواک یافته بود،‌ شنیده نشد. این تحقیق هم از فضل تقدم در میان پیمایش‌های اجتماعی برخوردار است و هم به‌خاطر تصویری که از وضعیتِ نگرشیِ آن روزگار ارائه می‌کند، دارای اهمیت است. علاوه بر آن باید به پیوند دیدگاه‌‌های نظری و تحقیق تجربی اشاره کنیم که «آینده‌نگری» به آن توجه جدی داشت. اکنون که چهار دهه از زمان انجام این تحقیق می‌گذرد، در موقعیتی قرار داریم که با فاصله‌ی عاطفی به نتایج بنگریم و تفسیری دقیق‌تر از شیوه‌ی واکنش ذهنی و رفتاری جامعه به «نوسازی» ارائه کنیم. توضیح یک حادثه‌ی روی داده با استفاده از یافته‌های یک پژوهش، تمرینی برای شیوه‌ی خواندن پژوهش است. شاید این شیوه‌ی بازخوانی در خود نکته‌های آموزنده‌ای داشته باشد که چگونه می‌توان یافته‌های یک تحقیق را تفسیر کرد و از انکار یا پذیرش کلی تحقیق پرهیز کرد و یافته‌های ناسازگار با شناخت متعارف را جدی گرفت. صدایی که شنیده نشد (نگرش‌های اجتماعی ـ فرهنگی و توسعه‌ی نامتوازن در ایران) - انتشارات نی