وقتی بابام کوچک بود (3)

هنگامي که «ماکسيم گورکي»، از اردوگاه‌هاي سيبري ديدن کرد، تا آخرين ساعات همه‌چيز همان‌طور گذشته بود که قدرت مي‌خواست. در همان لحظه‌هاي آخر بود که زنداني‌اي حقيقت را پيش روي نويسنده‌ي بزرگ روس گذاشت و به قول الکساندر سولژنستين، درست در زماني که گورکي سوار بر قايق، آنجا را ترک مي‌کرد، آن زنداني تيرباران شد و توامان همه‌ي آن آرمان‌هاي انساني جا گرفته در ذهن شبه‌ پيامبر شوروي، درحال فروريختن بود. هرچند او نمي‌دانست که اين فروريختن هم، به قيمت جان آن زنداني تمام شده است! گورکي پيرسال‌تر از آن بود که بتواند براي روايت آن‌چه دانسته بود کاري کند و ازهمين‌رو ظهور سولژنستين و روايت‌هايش از گولاگ، الزامي بود و مبدل به سهمگين‌ترين روايت‌هاي تاريخ بشري از سرحدات رنج زير يوغ استبداد شد. با اينکه در آغازين سال‌هاي پسااستاليني، نيکيتا خروشچف، سومين رهبر اتحاد جماهير شوروي، از در دوستي با سولژنستين درآمد و اجازه‌ي انتشار کتاب «يک روز از زندگي ايوان دنيسويچ» را صادر کرد، اما هيچ‌کس انتظارش را نداشت ماجراي گولاگ و گولاگي‌ها، از آن‌چه بر ايوان دنيسويچ رفته، فراتر باشد. شوک عظيم دوازده سال پس‌از چاپ «يک روز از زندگي...» اتفاق افتاد: نسخه‌هاي زيرزميني و بدون سانسور «مجمع‌الجزاير گولاگ»، حاصل ده سال تحقيق و تفحص الکساندر سولژنستين از اردوگاه‌هاي کار اجباري شوروي و گفت‌وگو با بازماندگان، در زمستان 1974، ميان مردم دست به دست شد. درحالي‌که جاسوسان کا. گ. ب، در همه‌جا به‌دنبال سولژنستين‌خوان‌ها بودند، وقايع‌نگاري هول‌انگيز و هوش‌رباي برنده‌ي نوبل ادبيات 1970، منظر مردم شوروي و همه‌ي جهانيان را نسبت به اعماق وحشت زيستن در جهان استاليني، براي هميشه تغيير داد. مجمع‌الجزاير گولاگ به مثابه‌ي تجربه‌اي در تحقيق و تفحص ادبي، فقط از عهده‌ي نويسنده‌اي متعهد، چپ‌گرا و معتقد به آرمان‌هاي بزرگ اخلاقي و انساني هم‌چون سولژنستين برمي‌آمد که وجدان بيدارش، به او اجازه‌ي سکوت برابر رنج و محنت مردمش را نمي‌داد. خواندن کتاب بزرگ سولژنستين، در زمانه‌ي اکنون، بايد همراه با يادآوري جمله‌هاي خود او در پيامش هنگام دريافت نوبل ادبيات باشد، تا گولاگ‌هاي دور و نزديک خودمان را در همين هزاره‌ي سوم، فراموش نکنيم: «بياييد هيچ‌يک از مدعوين اين خوان ضيافت از خاطر نبرند که همين الساعه زنداني‌هاي سياسي در دفاع از حقوقي که محدود و پايمال شده‌اند، در اعتصاب غذا به سر مي‌برند.»

اصطلاح زيباگرايي به معناي خاص آن، نخستين‌بار در قرن نوزدهم پديدار شد تا معناي تازه‌اي را برساند: نه فقط دلبستگي صرف به زيبايي بلكه اعتقاد به اهميت زيبايي در قياس با - و حتي در تقابل با - ارزش‌هاي ديگر . زيباگرايي بر عقايد خاصي درباره زندگي و هنر دلالت داشت. اين عقايد به تدريج شكل و صورتي متمايز به خود گرفتند و در مقابل ديدگاه‌هاي سنتي‌تر و محافظه‌كارتر مرسوم صف‌آرايي كردند. اين كتاب به دوره خاصي از تاريخ فرهنگ غرب مي‌پردازد كه توجه به زيبايي به مكتبي ادبي- هنري تبديل شد و ابعاد فكري - فلسفي ويژه‌اي يافت.

کتاب فاکنر در دانشگاه نوشته فردریک ال کوین، جوزف ال بلانتر ترجمه احمد علیقلیان توسط انتشارات مرکز با موضوع ادبیات ملل، نقد و نظریه ادبی به چاپ رسیده است. در سال‌های 1957 و 1958 فاکنر به مدت دو ترم نویسنده‌ی مقیم در دانشگاه ویرجینیا بود. در این مدت چندین جلسه‌ی پرسش‌وپاسخ با دانشجویان برگزار کرد. گفت‌وگوها بسیار جالب است و پاسخ‌های فاکنر دیدگاه‌های شخصی او را نمایان می‌کند که در هیچ کتابی یک‌جا نیامده است. از معنی کلمات و عبارات مبهم و قابل تفسیر در رمان‌ها و داستان‌های کوتاه فاکنر تا شخصیت‌ها و عنوان کتاب‌ها و اشارات و تلمیحات و نمادها، نقش نویسنده در جامعه‌ی مدرن، و شعر و شاعری، نظریه‌ی ادبی، نژادپرستی و سیاست و فرهنگ و نقد ادبی و ادیبان و منتقدان، و منابع الهام نویسنده و کتاب‌هایی که خوانده و نویسندگانی که بر او تأثیر گذاشته‌اند و بسیاری مطالب دیگر که بسیار خواندنی است. در این کتاب با آرای فاکنر درباره‌ی نویسندگان معاصرش مانند همینگوی، شروود اندرسن، جان دوس پاسوس و ارسکین کالدول و نیز شاعران معاصر آشنا می‌شویم. از جمله نکات جالب نوع کتاب‌هایی که فاکنر خوانده و عادات او در کتاب‌خوانی است. فاکنر می‌گوید که عهد عتیق، برادران کارامازوف، مادام بوواری و موبی دیک و بیشتر آثار دیکنز و بالزاک را هر سال می‌خواند و هر بار چیزهای تازه‌ای در آنها می‌یابد و از آنها الهام می‌گیرد.