دفتر و دفترچه
تراول ماگ و فلاسک
رضا داوری اردکانی «آفاق فلسفه در سپهر فرهنگ»
کتاب حاضر شامل گفتگوهای حامد زارع با دکتر رضا داوری اردکانی است که از فروردین سال ١٣٨٨ تا فروردین سال ١٣٩٤ با وی انجام شده است. «رضا داوری اردکانی» از چهره‌های مهم اندیشه در ایران معاصر است. او یکی از طرف‌های بسیاری از مناقشات و مباحثات فکری و قلمی، به ویژه پس از انقلاب بوده است و اندیشه‌هایش حتی برای تندروترین مخالفان آن اندازه اهمیت داشته که در نقد و نفی آن‌ها بکوشند. دکتر رضا داوری از سال‌ها پیش از انقلاب –از دهۀ ٤٠- در عرصه اندیشه ایران زمین فعال و از دهۀ ٥٠ در مقام یکی از نمایندگان تفکر فلسفی در فرهنگ ایرانی-اسلامی مطرح بوده است و یکی از بهترین آثار خود از حیث عمق و ایجاز و اثرگذاری-یعنی وضع کنونی تفکر در ایران-را یکی دو سالی پیش از انقلاب ایران سامان داده و به سرانجام رسانده است. دکتر داوری در این کتاب به پرسشهایی دربارۀ فلسفه و فرهنگ و علوم انسانی پاسخی صریح داده است: «این مطالب شاید صورت موجز و مختصر مقالات و رساله‌هایی باشد که در باب روشنفکری و علوم انسانی نوشته‌ام.
قبل از انقلاب و در دهه‌های ٥٠ و ٦٠ صرفاً نظر و رأی انتقادی‌ام دربارۀ روشنفکری و علوم انسانی را اظهار می‌کردم، اکنون هم از اصول آن نظرها عدول نکرده‌ام اما می‌بینید که بیش از استادان علوم انسانی و اجتماعی از این علوم دفاع می‌کنم و این امری طبیعی است زیرا بحث درباره علم و مبادی آن و نقادی وضع علوم، کار فلسفه است.» حامد زارع روزنامه‌نگار ، بیش از این کتاب آفاق حکمت در سپهر سنت را که شامل گفتگوهای صریح با پروفسور سید حسین نصر بود منتشر کرده است و بزودی از همین مجموعه آفاق اندیشه در سپهر سیاست (گفتگو با سید جواد طباطبایی) منتشر خواهد شد.
زیبایی‌شناسی آلمانی
رشتۀ فلسفی زیبایی شناسی تا سال ١٧٣٥ نامی نداشت. در این زمان بود که آلکساندر گوتلیب باومگارتن در بیست و یک سالگی در رسالۀ استادی خود در دانشگاه هاله، تعبیر استتیک/زیبایی‌شناسی را به معنای epsteme aisthetike دانش ناظر به امور محسوس و متخیل باب کرد. اما نامگذاری باومگارتن روی این حوزه، به تعبیری، غسل تعمیدی دیرهنگام بود: از آن زمان که افلاطون در جمهور ارزش تعلیمی صور متعددی از هنر را زیر سوال برد و ارسطو در پاره‌های به‌جامانده از بوطیقای خویش اجمالاً از آن‌ها دفاع کرد، زیبایی‌شناسی بی‌آنکه نامی داشته باشد بخشی از فلسفه بود.
به بیان مشخص، افلاطون زبان به اعتراض گشوده بود که هنرها از حیث شناختی بی‌مصرف‌اند و جز بده‌بستان تصاویر خشک و خالی امور جزئی، به جای حقایق کلی، کاری نمی‌کنند؛ اما ارسطو از هنرها در برابر اتهام افلاطون دفاع کرد؛ استدلال کرد که دقیقاً هنر، یا دست کم شعر است که حقایق کلی را به آسانی و به صورتی فهم‌پذیر بیان میکند، برخلافِ، مثلاً، تاریخ که سر و کارش با واقعیات جزئی است و بس. از طرف دیگر، اگرتجربۀهنرها بتواند پرده از برخی حقایق اخلاقی مهم بردارد، در پرورش اخلاق نیز، که دیگر محور تردیدهای افلاطون بود، نقش مهمی می‌تواند داشته باشد. شکلی از این واکنش به افلاطون در قسمت عمده‌ای از تاریخ لاحق فلسفه، هستۀ زیبایی‌شناسی را تشکیل می‌داد، و در واقع در بخش زیادی از قرن بیستم نیز همچنان عنصری کانونی در زیبایی‌شناسی بود.
دانشنامۀ فلسفۀ استنفورد
- در این کتاب می‌خوانید:
- زیبایی‌شناسی آلمانی در قرن هجدهم
- زیبایی‌شناسی و غایت‌شناسی کانت
- زیبایی‌شناسی هگل
- زیبایی‌شناسی هایدگر
- زیبایی‌شناسی گادامر
شرایط عشق
به راستی عشق ورزیدن به شخصی دیگر چگونه است؟ طرح این پرسش رمانتیک یکی از عمیق‌ترین و معمایی‌ترین پرسشهایی است که می‌توانیم با خودمان در میان بگذاریم. عشق یکی از مضامین اصلی احساس ماست که هر کدام از ما هنگامی که می‌کوشیم به فهم زندگی خود راه پیدا کنیم، روی کاغذ می‌آوریم، اما چه بسا هر قدر بیشتر درباره آن تامل می‌کنیم، فقط حیرانی‌مان بیشتر می‌شود. رابطه عشق و خوشبختی چیست؟ احتمالاً هیچ کس بیشتر از کسی که به او عشق می‌ورزیم از ما آزار نمی‌بیند یا ما را آزار نمی‌دهد. اگر عشق چیزی است که همه ما خواهان آن هستیم، پس چرا پیدا کردنش و حفظ آن تا این حد دشوار است.
عشق یکی از پایدارترین و عزیزترین آرمان‌های آدمیان است ولی دشوار خواهد بود اگر بگوییم این آرمان چیست و ارتباط آن با زندگی واقعی چگونه است. اگر به کتاب «غم‌های ورتر جوان» نوشته گوته که در اواخر قرن هجدهم میلادی منتشر شد نگاهی کنیم، درخواهیم یافت چرا این کتاب در مدت زمان کوتاهی در اروپا توفیق چشم گیری پیدا میکند. این کتاب کوچک نظرگاهی ساده و اغواکننده را درباب ماهیت عشق بیان میکند.
کتاب شرایط عشق کتابی درباره هنر عشق ورزیدن است. این کتاب به ناکامی‌ها، بردباری‌ها و شرایطی که عشق می‌طلبد ورودی اعجاب‌انگیز کرده است.
فلسفه برای همه
این کتاب به زبانی ساده ولی بینش و عمق کافی نوشته شده است و به معنای فلسفه و کارکردهای مختلف آن می‌پردازد. هر فصل نویسندۀ جداگانه‌ای دارد که بر موضوع آن فصل اشراف کافی دارد. به علاوه، در پایان هر فصل خلاصه‌ای از مهم‌ترین مطالب همان فصل آمده، و نیز پرسشهایی در خصوص آن مطالب، که به ما کمک می‌کنند خود دربارۀ آن‌ها بیندیشیم و عملاً فلسفه‌ورزی کنیم. افزون بر موارد فوق، منابعی (مقدماتی، پیشرفته، اینترنتی) نیز برای خوانندۀ مشتاق‌تری که مایل است مطالب را دنبال کند در انتهای هر فصل گنجانده شده است. در انتهای کتاب واژه‌نامه‌ای توصیفی درج شده که شامل تعریف‌هایی از مفاهیم و نظریات مهم فلسفی است. خواننده در فصل‌های نُه گانۀ این کتاب مجالی برای تفکر دربارۀ ماهیت فلسفه، اخلاق، قانون، شناخت، ذهن، اختیار، نظریات علمی و سفر در زمان در اختیار دارد.
قدرت پنهان زیبایی
(چرا خوشبختی در نگاه تماشاگر نهفته است؟) استاندال میگوید زیبایی نوید خوشبختی است. اما مفهوم زیبایی مبهم است. تعریف زیبایی یا شرح دلیل اهمیت آن برای ما کار دشواری است. راز زیبایی چیست؟ قدرت زیبایی چیست؟ این سؤال های کلی یک پاسخ متعارف دارند: زیبایی در چشم تماشاگر معنا مییابد. این تعریف سنتی ممکن است خاستگاه سؤال های دیگری باشد. وقتی چیزی به چشم کسی زیبا می آید چه اتفاقی رخ میدهد؟ یا چه چیز موجب می شود کسی در شیئی که بر دیگران هیچ تأثیری نمی گذارد زیبایی بیابد. اما این عبارت جایی بر تفکر فلسفی باقی نمی گذارد و به جای آغاز کردن بحث به آن پایان میدهد.جان آرمسترانگ در کتاب قدرت پنهان زیباییبه پرسشهایی پاسخ میدهد که اهمیت و زیبایی را در زندگی ما عیان میکند و ما را به دقت در جهان پیرامون و بازنگری در آن چیزهایی که از کنارشان میگذریم فرا میخواند.
سید مصطفی محقق داماد «آفاق حقیقت در سپهر شریعت»
دکتر محقق‌داماد از جمله مجتهدانی است که جرئت تداوم اجتماعی و سیاسی بخشیدن به آرای فقهی خود را دارد. به عبارت دیگر، تأملات او محصور در مکاسب و کفایه نیست، بلکه با شکست حصر محافظه‌کارانۀ فقیهان اخیر، مابازای سیاسی و اجتماعی تفاسیر فقهی خود را با صدایی رسا و ادله‌ای روشن و مبرهن اعلام میکند.
کتاب آفاق حقیقت در سپهر شریعت، که به سعی روزنامه‌نگار جوان جناب آقای حامد زارع فراهم آمده است، کوششی برای نشان دادن لزوم توجه به مسائل معاصر و همچنین عدم فروگذاری نگاه نقادانه با مروری بر زندگی فکری سید محقق‌داماد است. ایشان تلاش کردند تا سر حد امکان بدون محافظه‌کاری دربارۀ موضوعاتی که در سؤالات آقای زارع مطرح شده واکنش نشان دهند و جواب‌های خود را با رعایت اختصار ارائه بدهند. کتاب حاضر سعی داشته پاسخگوی پرسش‌های فراوان نسل جدید دربارۀ عقل و شرع باشد.
چالش رواقی
ویلیام اروین فیلسوف در این کتاب کاربردی نشان میدهد که خردورزی‌های فیلسوفان رواقی سده‌ها پیش می‌تواند ما را در مواجهه با فشارهای گوناگون زندگی روزمرۀ امروزی یاری کند. کتاب چالش رواقی، به نحوی منحصربه فرد، بینش‌های رواقیان باستان نظیر مارکوس اورلیوس، سنکا و اپیکتتوس را با تکنیک‌های روان‌شناختی معاصر، نظیر اثر لنگرانداختن، تلفیق میکند. نتیجه آن‌که «راهبرد آزمون رواقی» ساده و نوین نویسنده به ما می‌آموزد که چگونه واکنش‌های عاطفی خود را نسبت به موانع زندگی، به شکلی عمیق، تغییر دهیم. بدین‌سان، نه‌تنها بر این موانع چیره می‌شویم بلکه از آن‌ها بهره هم می‌بریم.
این کتاب تمرینی است برای چیزی که می‌توان رواقی‌گری قرن بیست و یکمی نامیدش. در این کتاب، ویلیام اروین پند و اندرزهای فیلسوفان رواقی قرن نخست میلادی را با تحقیقات روان‌شناسان قرن بیست و یکمی در هم آمیخته است.
جامعه‌شناسی موسیقی
چنانکه علاقه‌مندان به آثار آدورنو به خوبی می‌دانند، درکی که آدورنو در فلسفۀ خویش به خواننده ارائه میکند تحت تأثیر تأملات وی در خصوص منطق موسیقایی شکل گرفته است، و به کمک همین واقعیت می‌توان بسیاری ازمؤلفه‌های اصیل نظریۀ او را بهتر فهمید.
«مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی موسیقی» از این بابت از اهمیت شایانی برخورداراست که سنگ‌بنای رویکرد کلی آدورنو نسبت به موسیقی و فلسفه را می‌توان در آن مشاهده کرد. کتاب از دوازده فصل و یک پسگفتار در خصوص جامعه‌شناسی موسیقی تشکیل شده است: انواع شنونده‌های موسیقی، موسیقی سبک (یا مردم‌پسند)، کارکردهای موسیقی در جامعۀ بورژوایی، طبقات و قشربندی‌ها، اپرا، مؤلفه‌های ملی در موسیقی، نقش موسیقی مدرن (یا آوانگارد)، و بحث میانجی‌گری همگی از جمله محورهایی هستند که آدورنو به کمک آن‌ها تلاش کرده است پرسش‌های ثمربخشی پیش روی جامعه‌شناسی موسیقی بگذارد تا راهنمای کار پژوهشگران در این حوزه باشند.
ذهن چینی
کریستوفر بولاس در کتاب ذهن چینی می‌کوشد به یاری روان‌کاوی فروید، وینیکات، خان، یونگ و روزنفلد دو تفکر شرقی و غربی را که چند هزار سال پیش از هم منشعب شده‌اند دوباره با یکدیگر آشتی دهد. بولاس بر این تصور است که هرچند تقسیم‌های ساده‌انگارانۀ جهان به شیوه‌های مختلف تفکر دقیق نیستند و حتی ممکن است رهزن باشند، شیوه‌های تفکر در شرق آسیا و غرب تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند و بر بخش‌های متفاوت ذهن تأکید می‌کنند. این دو بخش ذهن زمانی با یکدیگر وحدت داشتند اما طی چند هزار سال گذشته از هم فاصله گرفته‌اند. با این همه، این دو شیوۀ تفکر به یمن ظهور روان‌کاوی در اواخر قرن نوزدهم و تحولات بعدی آن به یکدیگر نزدیک می‌شوند.
بولاس چگونه تفکر غربی و شرقی را به آغوش یکدیگر بازمی‌گرداند؟ او در سفری فکری و سه‌مرحله‌ای، که با سفر واقعی او به ژاپن و کرۀ جنوبی همراه است، آرام‌آرام بخش شرقی ذهن خود را کشف میکند و به شباهت‌های آن با بخش غربی ذهن خود (آموزه‌های روان‌کاوی) پی می‌برد. در مرحلۀ اول سفر فکری خود، پیش از آن که عازم ژاپن و کره شود، هنگام مطالعه دربارۀ فرهنگ‌های شرقی پیش‌انگاره‌هایی پرورانده بود. در آن زمان نمی‌دانست که این فرمی از بازخوانی است، زیرا عناصر ذهنیای که در شرق رشد یافته بودند بخشی از ذهن او و اذهان مردم سراسر جهان بودند. با این همه، در مرحلۀ دوم فکری خود با سفر به ژاپن و تجربۀ زندۀ ذهن ژاپنی چیزی را دریافت که تأثیری عمیق بر او نهاد، با این که هنوز از آن فهمی روشن نداشت. سرانجام در واپسین مرحلۀ سفر فکری خویش، پس از آن که سفر به شرق دور را به اتمام رساند، بار دیگر به متون بنیادین فرهنگ‌های شرقی بازگشت و توانست دریافت خود را مفهوم‌پردازی کند.
کتاب ذهن چینی در سه بخش با عناوین «پیش‌انگاره‌ها»، «دریافت‌ها» و «مفهوم‌پردازی‌ها» روایتگر سفر آفاقی و انفسی کریستوفر بولاس به شرق و کشف وحدت ذهن شرقی و غربی است.
ماکس وبر و کارل مارکس
بسیاری از این انقلاب‌های مفهومی فرض‌های بنیادی رشتۀ علمی خود را با، مثلاً، زیر سؤال بردن کل ایدۀ "امر اجتماعی" به چالش کشیده‌اند. در حالی که تاریخِ همۀ رشته‌های آکادمیک را می‌توان برحسب تغییرات ناگهانی در الگو یا پارادایم به رشتۀ تحریر درآورد، به نظر می‌رسد جامعه‌شناسی بیش از اغلب موضوعات دیگر مستعد این تغییرات گیج‌کننده و در زمینۀ فکری بوده است. می‌توان این بی‌ثباتی تحلیلی را به سبکی منفی دال بر عدم بلوغ جامعه‌شناسی به مثابه علمی اجتماعی در نظر گرفت، یا می‌توان جامعه‌شناسی را حوزه‌ای رشته‌ای تلقی کرد که عمیقاً با دامنۀ گسترده جنبش‌‌های فرهنگی در جوامع مدرن هماهنگ است.
لوویت در سال ١٨٩٧ متولد شد و در سال ١٩٧٣ بدرود حیات گفت. او زندگی پرماجرایی داشت. دانشجوی فرایبورگ بود و تحت نفوذ هوسرل و هایدگر قرار داشت. هایدگر استاد راهنمای لویت در تز فوق دکترای او دربارۀ فرد در نقش همنوع بود. او پیش از به قدرت رسیدن هیتلر در سال ١٩٣٣ مقام استادی در دانشگاه ماربورگ داشت. در طول این سال‌های بحران، به ایتالیا، ژاپن و سرانجام در سال ١٩٤١ به آمریکا سفر کرد، و مقام‌هایی را در مدرسۀ علمیۀ هارتفورد و مدرسۀ عالی جدید پژوهش‌های اجتماعی در نیویورک (٥١-١٩٤٩) عهده‌دار شد. در مدرسۀ علمیۀ هارتفورد بود که لویت تعدادی مقالۀ مؤثر دربارۀ فلسفۀ تاریخ، مارکسیسم و اگزیستانسیالیسم برای پژوهش اجتماعی نوشت.
