معرفی کتاب حق و مصلحت (۱) (مقالاتی در فلسفه حقوق، فلسفه حق و فلسفه ارزش)
از نخستین چاپ اول حق و مصلحت شانزده سال میگذرد، حال آنکه مضامین اصلی این کتاب همچنان موضوعات رایج و مهم نظری در حیات فردی و جمعی آدمیان، بهویژه ما ایرانیان، هستند.
جامعهی معاصر ایرانی از لحاظ دارابودن نهادهای مدنی، نظامهای عقلانی تمشیت امور اجتماعی، صنعت، تجارت، بانکداری، آموزش و حتی زیرساختهای علوم جدید، هنوز به سطح جوامع نسبتاً پیشرفتهی عالم نرسیده، اما گفتمان حقوقی، سیاسی و اجتماعی رایج در آن پر از مفاهیم مطرح در آن جوامع است. حقوق فردی و مصالح جمعی از این نوع مفاهیماند. روشنی، عمق و پیچیدگی نظری میتواند بنیادی باشد برای کاستن اقدامات عملی متضادی که زیر نام حقهای فردی و منافع جمعی انجام و پیگیری میشوند. مطالبی که در این کتاب آمدهاند پرسشهایی نظری پیرامون «حق» و «مصلحت» و نیز «ارزش»، بهمنزلهی اساسِ دو قلمرو یادشده، را مطرح و بررسی میکنند.
امیدوارم و به آیندهای چشم دوختهام که نسل نظریهپرداز حقوقی، در قلمرو عام «نظریهی ارزش» و به موازاتِ پردازش نظری «امر سیاسی»، به شکلدهی به فهم و نظریهی مستقل حقوقی نائل میآید.
محمد راسخ استاد حقوق و فلسفه در دانشگاه شهید بهشتی است.
معرفی کتاب سیاست در بستر زمان (تاریخ، نهادها و تحلیل اجتماعی)
این کتاب پیشرو، نظاممندترین بررسیای است که تا به امروز درخصوص این گزارهی غالباً ادعاشده، ولی کمتر مطالعهشدهی «تاریخ مهم است» نگاشته شده است. غالب عالمان اجتماعی معاصر بهشکلی ناخودآگاه رویکردی مقطعی به دنیای اجتماعی در پیش میگیرند. لیکن وقتی رخدادها و فرایندهای اجتماعی از بستر زمانیشان جدا میشوند، معنایشان مخدوش میشود. پل پیرسون معتقد است با نشاندن سیاست در بستر زمان ـ ساختن تصاویر متحرک به عوض تصاویر مقطعی ـ میتواند ادراک ما را از پویاییهای اجتماعی پیچیده و نظریهها و روشهایی که برای تبیین آنها به کار میگیریم بهبود ببخشد.
سیاست در بستر زمان دریچهی جدیدی به ابعاد زمانی دنیای اجتماعی میگشاید. این کتاب طیفی از خصایص مهم و الزامات ناشی از فرایندهای اجتماعی متحول ارائه میکند: تنوع فرایندهایی که در دورههای زمانی معنادار شکوفا میشوند، مناسباتی که تحت تأثیر آنها احتمالاً چنین فرایندهایی بروز میکنند، و بیش از همه، اهمیت این ابعاد زندگی اجتماعی برای شناخت برایندهای سیاسی و اجتماعی مهم.
تحلیل پیرسون، که در طیف گستردهای از علوم اجتماعی میگنجد، هزینهی گزافی را آشکار میکند که علوم اجتماعی با غیرتاریخیشدن میپردازد و گنجینهای از ایدهها برای جانبخشیدن به ادراک ما از فرایندهای تاریخی فراهم میآورد. کتاب پیرسون، با نشاندن سیاست در بستر زمان، تأثیری دیرپای در آثار استادان و دانشجویان رشتههای علوم سیاسی، تاریخ، و جامعهشناسی تا اقتصاد و تحلیل سیاسی خواهد داشت.
سیاست در بستر زمان (تاریخ، نهادها و تحلیل اجتماعی) - انتشارات نی
فرهنگ اندیشههای سیاسی ترجمهٔ مدخلهایی از بخش سیاست و فلسفهٔ سیاسی کتاب فرهنگ تاریخچهٔ اندیشههاست که مهمترین کتاب مرجع نیمهٔ دوم قرن بیستم شناخته میشود. مزیت بزرگ مقالات این کتاب آن است که علاوه بر شرح و توضیح مفاهیم، تاریخچهٔ پدیدآمدن آنها و سیر تکوین و تحولشان نیز مورد بحث قرار گرفته است و میتواند دیدی تاریخی به خواننده بدهد.
در این کتاب مقالات به سه دستهٔ کلی تقسیم شدهاند: نخست مفاهیم کلی، سپس مفاهیم مرتبط با لیبرالیسم و سرانجام مفاهیم مرتبط با سوسیالیسم و مارکسیسم.
معرفی کتاب فرهنگ جامع لغات و اصطلاحات سیاسی (فارسی- انگلیسی)
این کتاب شکل تکاملیافته و به روزشدهٔ فرهنگ لغات و اصطلاحات سیاسی (فارسی ـ انگلیسی) است که برای اولینبار در سال 1370 منتشر شد. این فرهنگ با توجه به گسترش فعالیتهای کشورمان در مجامع بینالمللی و با هدف تسهیل در یادگیری و درک سریع و صحیح متون سیاسی-اجتماعی تدوین شده است و مخاطباناش علاقهمندان به فعالیتهای سیاسی، مطبوعاتی، خبری و تمام افرادی هستند که با خواندن و ترجمهٔ متون سیاسی-اجتماعی سروکار دارند.
در این فرهنگ علاوه بر معادل واژهها، ترکیبات هر واژه و نیز برخی اصطلاحات و واژههای عمومی که در زمینهٔ سیاسی-اجتماعی بسامد فراوانی دارند، حتیالامکان با مثالهای مناسب آمدهاند. هریک از این مثالها موردی از کاربرد واژهٔ موردنظر را در متون سیاسی نشان میدهد و خواننده را با مفهوم آن واژه در متن آشنا میسازد. برای استفادهٔ عمومیتر از این فرهنگ، برخی مثالهای حاوی ترکیبات پیچیده، که احتمال دارد مترجم را با اشکالات بیشتری مواجه سازند، بهطور کامل به فارسی و انگلیسی آمده است.
فرهنگ جامع لغات و اصطلاحات سیاسی (فارسی- انگلیسی) - انتشارات نی
معرفی کتاب حق و مصلحت (۲) (مقالاتی در فلسفه حقوق، فلسفه حق و فلسفه ارزش)
مجموعهی حاضر جستارها و نوشتارهایی را دربردارد که در ده سال گذشته، پس از انتشار جلد نخست حق و مصلحت، بهتدریج شکل گرفته و عمدتاً منتشر شدهاند. مباحث این مجموعه پیرامون سه محور قانون، حق و ارزش میگردند. قانون ستون فقرات نظام حقوقی است. از این رو، فهم چیستی نظام حقوقی وابسته به درک ماهیت قانون است. چنین فهمی به شکل منفرد و جزئی میسر نیست. به دیگر سخن، بهنظر میرسد درک دقیقتر قانون از رهگذر فهم آن در نسبت متقابل با مفاهیم و نظامهای هنجاری مجاور بهدست آید. همچنین، مفاهیم و نظامهای هنجاری در ربط و نسبت با واقعیات موجود در «جهان ممکن» مشترک با خود قرار دارند. مجموعهی عناصر یاد شده زمینهی بروز نظریهی «واقعگرایی انتقادی حقوقی» را فراهم میآورد، نظریهای که در پی تبیین مفهوم و مبنای قانون در نقطهای میان عدالت و واقعیت است. مفهوم حق، در معنای مدرن، مفهومی نو در جغرافیای فکر و نظام هنجاری است. درک این مفهوم البته در گرو شناخت عناصر گوناگون فلسفهی حق است. این عناصر ناگزیر در نسبتی همگرا با یکدیگر قرار دارند. فلسفهی یادشده بهنوبهی خود جزئی از نظریهی عدالت است. حقوق و حق، از نگاهی دیگر، از مصادیق ارزش هستند. از این رو، لازم است پابهپای بحث از قانون و حق به مقسم آنها، ارزش، نیز پرداخته شود. فلسفهها و نظریههای متقن و استوار در حوزههای هنجاری، از جمله در دو گسترهی پیشگفته، در گرو اتخاذ موضع نسبت در خصوص «ارزش» است.
محمد راسخ استاد تمام فلسفهی حقوق و حقوق عمومی در دانشگاه شهید بهشتی است.
حق و مصلحت (۲) (مقالاتی در فلسفه حقوق، فلسفه حق و فلسفه ارزش) - انتشارات نی
به جرئت مىتوان گفت كتاب مفهوم قانون مهمترين اثر، در زمينهی فلسفهی حقوق به زبان انگليسى، در سدهی بيستم بوده است. اين كتاب، چند سال پس از انتشار، فهم فلسفهی حقوق و شيوهی تدريس آن را در دنياى انگليسى و غيرانگليسى زبان دگرگون ساخت. اين تأثير شگرف موجب شد كه دربارهی كتاب و آموزههايش مطالب بسيارى، نهتنها در زمينهی نظريه حقوقى بلكه همچنين در حوزهی فلسفه اخلاق و فلسفه سياسى، منتشر شوند. در نيم سدهی گذشته، نظريهی حقوقى پروفسور هارت به كانون توجه در فلسفهی حقوق تبديل شده است. پس از انتشار اين اثر، نظريات جدىاى كه در مراكز مهم آموزشى و پژوهشى حقوق، در سطح جهان، مطرح شدهاند، صرفاً گامى در جهت بهبود يا نقد نظريه اثباتگرايى هارت بودهاند. در اين كتاب، پس از نقد نظريه فرمان، قانون بهمثابه اتحاد قواعد اولى و ثانوى معرفى میشود. اما اين قواعد بافتى باز دارند و، از اين رو، «تقنين قضايى» بهاى تنظيم قاعدهمند حيات اجتماعى توصيف مىشود. برداشت قاعدهمند از قانون در مقابل دو گرايش افراطىِ نظرى، يعنى شكلگرايى و قاعدهشكاكى، قرار دارد كه بايد شرح داده و نقد شوند. پروفسور هارت، پس از اين شرح و نقد، به بحث از نسبت ميان قانون، از يک سو، و اخلاق و عدالت، از سوى ديگر میپردازد و، باریکبينانه، نكتههايى ژرف در اين خصوص پيش مىنهد. نشاندادن خلط ميان دو نوع قانون طبيعى، و نيز ترسيم محتواى حداقلى حقوق طبيعى، كه در حقيقت محدوديتهاى طبيعى همه نظامهاى هنجارىاند، نمايانگر موضع نظرى او در برابر حقوق طبيعى هستند. هارت در فصل آخر كتاب، از حقوق بينالملل بهمثابه مصداقى خاص از نظام حقوقى دفاع مىكند.
لیبرالدموکراسی امروزه گرفتار بحران شده یا، چنانچه بخواهیم دقیقتر بگوییم، عرصه بر آن تنگ شده است. نهفقط در ایالات متحده، بلکه در بسیاری از کشورهای اروپایی و در میان قاطبهی مللِ این پهنهی خاکی، شاهد سربرآوردن دوران جدیدی از سیاستهای دموکراسیستیز هستیم که اغلبشان به شکلی فزاینده حائز ویژگیهای اقتدارگرایانه هستند. در این کشورها، یکی پس از دیگری، جنبشهای اجتماعی و سران سیاسی توانستهاند شعلههای بیگانههراسی، نژادپرستی، بومیگرایی و پوپولیسم ارتجاعی را برافروزند…
مقالههای گردآوریشده در این مجلد، از جریانهای نیرومند نظریهی انتقادی بهره گرفتهاند تا برخی ابعاد بحران سیاسی جاری را درکپذیر سازند. بر خلاف سایر شاخههای نظریهی سیاسی و اجتماعی، نظریهی انتقادی برای [پرداختن به] مسئلهی بحران دموکراتیک به رویکردهایی متوسل میشود که پیوندهای پیچیده میان نگرشهای سوبژکتیو و روندهای تاریخیِ کلان را، خاصه روندهای تاریخیِ سرمایهداری و ماهیت متغیر دولتها و فرماسیونهای اجتماعی، بررسی میکنند.
برگرفته از مقدمهی کتاب
اقتدارگرایی (سه کاوش در نظریه انتقادی) - انتشارات نی
معرفی کتاب ناخودآگاه سیاسی (روایت در مقام کنش نمادین اجتماعی)
فردریک جیسمون در ناخودآگاه سیاسی بار دیگر بر جدایی ادبیات از سیاست خط بطلان میکشد و پیوندهای آفرینش ادبی را با بستر سیاسیاش از نو بهنحوی بدیع برقرار میکند. جیمسون در این کتاب بر اولویت تفسیر سیاسیِ متنهای ادبی پای میفشارد. به عقیدهی او، تفسیر سیاسی در حکم تکمله یا ابزاری کمکی برای روشهای مرسوم تفسیر نیست، بلکه در کانون درک ما از متن ادبی جای دارد. مفهوم «ناخودآگاه سیاسی» چارچوبی برای همین درک از آفرینش ادبی و تفسیر آن فراهم میکند، مفهومی که ریشههایش را در برداشت فروید از تحقق آرزو به عنوان عملی جبرانی و کارکرد روایت در تحلیل لویاستروس از «تفکر وحشی» میتوان یافت. جیمسون به کمک منابع خود میکوشد این فرضیه را بپرورد که آثار ادبی را میتوان راهحلهایی نمادین برای بنبستها و معضلات اجتماعی واقعی دانست که تنها به نحوی ناخودآگاه احساس میشوند. در این میان وظیفهی منتقد این است که اسباب بازسازی آن مسائل و تناقضهای واقعی را فراهم کند که متن در مقام کلی پرتنش آنها را به درون بافت خود میکشد و آنچه صرفاً حس میشد به رؤیت درمیآورد. در ادامه جیمسون نظریهاش را برای تفسیر آثار کلاسیک قرن نوزدهم و بیستم، نظیر رمانهای بالزاک، گیسینگ و کنراد، به کار میگیرد. ناخودآگاه سیاسی در دورهای به نگارش درآمد که موج نظریههای فرانسوی همهجا فراگیر میشد و مطالعات فرهنگی در آنسوی اقیانوس اطلس را نیز درنوردیده بود. بخش مهمی از غنای نظری اثر جیمسون ناشی از تلاش قهرمانانهی او برای سرشاخشدن با کثیر نظریههایی است که اولویت تفسیر سیاسی یا مارکسیستی متنها را به چالش میکشند و برای آن جایگاهی صرفاً در کنار سایر نظریههای موجود قائل میشوند. ماندگاری اثر جیمسون و تثبیت آن به عنوان اثری شاخص و تأثیرگذار در نقد فرهنگ و مطالعهی ادبیات نشان میدهد که بلندپروازی نظری او خالی از بهره و توفیق نبوده است.
ناخودآگاه سیاسی (روایت در مقام کنش نمادین اجتماعی) - انتشارات نی