دفتر و دفترچه
تراول ماگ و فلاسک
ابن بطوطه
معرفی کتاب ابن بطوطه
سفرنامه‌ی ابن بطوطه، سیاح مراکشی گویاترین و زنده‌ترین سند فرهنگی جهان اسلام است که از قرن هشتم هجری (چهاردم میلادی) به دست ما رسیده است. سفرنامه‌ی وی، آیینه‌ای است که زیر و روی جوامع اسلامی روزگار در آن منعکس است. نه‌تنها سیره و عملکرد طبقات حاکم و نگرش و روش پادشاهان و دیوانیان که راه و رسم عالمان و فقیهان، مراسم و آداب تشریفات جاری، چگونگی گذران مردم، مدرسه‌ها و خانقاه‌ها، شادی‌ها و ماتم‌ها و در یک کلمه احوال و اوضاع اجتماعی و سیاسی و فرهنگی؛ این همه را از خلال سفرنامه‌ی ابن بطوطه توان دید.
دکتر محمدعلی موحد که پیشتر در ترجمه‌ی سفرنامه‌ی ابن بطوطه به فارسی همت گماشته بود با تألیف کتاب پیش رو جذاب‌ترین و تکان‌دهنده‌ترین بخش‌های کتاب سفرنامه را بازسازی و برجسته کرده است. مؤلف مسائل مهمی از قبیل نقش فردی و اجتماعی زنان، قدرت سیاسی، دین و دولت، آموزش و فرهنگ و بسیاری موضوعات مهم دیگر را با تحقیق در سفرنامه‌ی ابن بطوطه و منابع دیگر آن روزگار به نحوی خواندنی حتی برای خواننده‌ی غیرمتخصص ترسیم کرده است.
کتاب با طرح پرسش‌هایی درباره‌ی علل عقب‌ماندگی و انحطاط جوامع اسلامی ذهن خواننده را برای تعمق و بحث و گفت‌وگو در باره‌ی مواجهه سنت و مدرنیته برمی‌انگیزد.
ابن بطوطه" کتابی است به قلم دکتر "محمد علی موحد" که در آن اقدام به بازسازی و برجسته سازی جذاب ترین و خواندنی ترین قسمت های سفرنامه ی "ابن بطوطه" کرده است. "ابن بطوطه" که یکی از مهشورترین جهان گردان تاریخ و سیاحی مراکشی بود، در سفرنامه ی خود شرح گویا و زنده ای از تاریخ و فرهنگ جهان اسلام را ارائه کرده و این سند، یکی از معتبرترین مکتوباتی است که از قرن هشتم هجری قمری در دست ماست. او در سفرنامه ی خود زیر و بم جوامع اسلامی را در دوران خود بازگو می کند و تمام مطالب مهمی که خواننده، کنجکاو دانستن آن است را در سفرنامه اش پوشش می دهد. وی از سیره و اعمال درباریان، حکام و پادشاهان گرفته تا نگرش و سبک زندگی فقها و دانشمندان، همه چیز را شرح می دهد و علاوه بر توصیف مراسم، تشریفات، آداب رسوم، معاش مردم و شرایط زیست آن ها، به وصف مدارس، مساجد، خانقاه ها، شادی و غم و عزا، و به عبارتی تک تک جنبه های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی جامعه می پردازد.
دکتر "محمد علی موحد" که خود پیش از این به بازگردانی سفرنامه ی ابن بطوطه به زبان فارسی اقدام نموده بود، در اثر پیش رو برجسته ترین نکات آن را مورد توجه قرار می دهد و بر آن ها تاکید می کند. این مسائل که عبارت اند از ایفای نقش زنان در مسائل فردی و اجتماعی، پویایی قدرت میان دین و سیاست و دولت، آموزش و پرورش در آن زمان و بسیاری از مسائل دیگر، علاوه بر این که خواننده را به مطالعه ی اصل سفرنامه ترغیب می کند، یک منبع تحلیلی مناسب برای آن اثر نیز به حساب می آید.
ابن بطوطه - انتشارات نی
عاشوراشناسی (پژوهشی درباره‌ی هدف امام حسین (ع))
معرفی کتاب عاشوراشناسی (پژوهشی درباره‌ی هدف امام حسین (ع))
کتاب حاضر عهده‌دار هدف‌شناسی از قیام امام‌حسین ـ علیه‌السلام ـ است، و در پی پاسخ بدین پرسش که هدف آن حضرت در هجرت از مدینه به مکه، و از آنجا به کوفه چه بود: پرهیز از بیعت، یا تشکیل حکومت، یا استقبال از شهادت، و یا اموری دیگر؟ بر پایه‌ی این پژوهش، هفت نظریه درباره‌ی هدف آن حضرت وجود دارد: ۱. امتناع از بیعت (دفاع)، ۲. حکومت ـ شهادت، ۳. شهادت عرفانی، ۴. شهادت تکلیفی، ۵. شهادت فدیه‌ای، ۶. شهادت سیاسی و ۷. تشکیل حکومت. پاره‌ی اول کتاب در پی تبیین و سنجش این نظریات و تحریر محل نزاع است. در پاره‌ی دوم، نویسنده عهده‌دار اثبات این موضوع شده است که رفتن امام حسین به طرف کوفه، اگرچه به قصد تشکیل حکومت، انتخابی درست بود. پاره‌ی سوم کتاب به دیدگاه اعلام شیعه درباره‌ی هدف امام حسین، که تأیید نظر مختار نویسنده است، اختصاص دارد.
عاشوراشناسی (پژوهشی درباره‌ی هدف امام حسین (ع)) - انتشارات نی
ایران جامعه کوتاه مدت (و سه مقاله دیگر)
معرفی کتاب ایران جامعه کوتاه مدت
چهار مقاله‌ای که در این کتاب می‌خوانید هریک به‌نوعی مشکلات تاریخی توسعه‌ی اقتصادی و سیاسی ایران را بررسی می‌کند. فقدان امنیت برای مالکیت خصوصی و در نتیجه عدم انباشت سرمایه در دست بخش خصوصی، انحصار ثروت و قدرت اقتصادی در دست حکومت‌ها که خود به انحصار قدرت سیاسی می‌انجامید و سرعت و شدت تحولات سیاسی و اجتماعی که جامعه را از چهارچوب قانونی باثبات که لازمه‌ی رشد و توسعه‌ی اقتصادی است محروم می‌کرد، در دو مقاله اول بررسی می‌شود. تلاش برای استقرار قانون و نظم قانونی که به انقلاب مشروطه انجامید و علل ناکامی‌ها و کمبودهای این جنبش مضمون مقاله‌ی سوم است و در مقاله‌ی چهارم که به معنایی دنباله‌ی مقاله سوم است شرحی از زندگی و آثار ملک‌الشعرای بهار می‌خوانیم که از کوشندگان راه مشروطه بود و انسانی فرهیخته و آزادی‌خواه و متجدد که می‌کوشید در فضای بسته و خطرخیز دیکتاتوری در عین وفادارماندن به آرمان‌های خود از تندروی‌های ویرانگر بپرهیزد و در محیطی که کمتر کسی هوادار اعتدال و خرد بود به اعتدالی خردمندانه برسد.
ایران جامعه کوتاه مدت (و سه مقاله دیگر) - انتشارات نی
مسئله شرق (قدرت‌های بزرگ و فروپاشی امپراتوری عثمانی)
معرفی کتاب مسئله شرق
“از شکست در نبرد با روسیه (۱۷۷۴-۱۷۶۸) تا ناکامی در جنگ جهانی اول که نهایتاً به فروپاشی امپراتوری عثمانی، انعقاد عهدنامه‌ی لوزان (۱۹۲۳) و تأسیس جمهوری ترکیه منتهی شد، مسئله‌ی شرق همواره در کانون روابط این امپراتوری با قدرت‌های بزرگ اروپایی و همچنین اقوام و ملت‌هایی قرار داشت که برای دستیابی به استقلال سر به شورش برمی‌داشتند. هر گوشه از سرزمین‌های تحت سلطه‌ی امپراتوری عثمانی که قدم در راه جداسری برمی‌داشت، در پی آن قدرت‌های بزرگ اروپایی از این آب گل‌آلود ماهی می‌گرفتند و توان نظامی و سیاسی خود را وسیله‌ی گسترش دامنه‌ی نفوذ قرار می‌دادند. در تمام وقایعی نظیر ظهور جنبش استقلال یونان، شورش محمدعلی در مصر، جنگ کریمه و قیام اسلاوها در بالکان، عثمانی همواره تا آستانه‌ی سقوط پیش می‌رفت و تنها با اتکا به مداخله‌ی قدرت‌هایی کمر راست می‌کرد که در رقابت با یکدیگر و برای حفظ توازن قوا بقای حیات «باب عالی» را مرجح می‌دانستند. با این حال، ائتلاف عثمانی با قدرت‌های مرکزی در جریان جنگ جهانی اول اشتباه محاسبه‌ای بود که ختم کار را رقم زد و به عمر «پیرمرد بیمار اروپا» خاتمه داد. مجموعه‌ی «کارگاه تاریخ» به‌پشتوانه‌ی تحلیل‌های دقیق و اسناد معتبر، پرتوی تازه بر رویدادهای مهم و مناقشه‌برانگیز جهان، از اوایل عصر مدرن تا امروز، می‌اندازد. این کتاب‌ها بیش از پنج دهه منبع اساسی دانشجویان و پژوهندگان تاریخ بوده است که اینک به‌تدریج در اختیار خوانندگان فارسی‌زبان قرار می‌گیرد.
مسئله شرق (قدرت‌های بزرگ و فروپاشی امپراتوری عثمانی) - انتشارات نی
همواره مستدام، سپس نابود (واپسین نسل شوروی)
معرفی کتاب همواره مستدام، سپس نابود (واپسین نسل شوروی)
الکسی یورچاک، استاد مردم‌شناسی دانشگاه کالیفرنیا، بِرکلی، کتابش را با یک پارادوکس آغاز می‌کند: «فروپاشی اتحاد شوروی برای مردمی که در آن نظام زندگی می‌کردند واقعه‌ای بود بس نامنتظره که البته تعجب‌برانگیز هم نبود.» نویسنده برای رسیدن به فهمی دقیق‌تر از این پارادوکس، با ارائه‌ی روایت مردم‌شناسانه‌ی انضمامی، غنی و دقیقی از زندگیِ «واپسین نسل شوروی» بر سایه‌روشن‌های گاه غریبِ زندگی تحت لوای نظام شوروی انگشت می‌گذارد. این روایت دست‌اول و سرشار از جزئیات مایه‌ی تمایز کتاب یورچاک از دیگر کتاب‌هایی است که درباره‌ی واپسین نسل شوروی نگاشته شده است. اسلاوی ژیژک، فیلسوف نامدار، در ستایش این کتاب گفته است: «همواره مستدام، سپس نابودِ الکسی یورچاک با همان عنوانش مرا بی‌درنگ شیفته‌ی خود کرد، با آن دلالت فلسفیِ عمیقش که ابدیّت، خود، مقوله‌ای تاریخی است: وضع می‌تواند مدتی ابدی باشد. روح این پارادوکس در کل اثر ساری‌وجاری است. این کتاب، به مدد جزئیاتی شگفت، روایت متفاوتی از تجزیه‌ی تدریجی نظام شوروی از درون فضای ایدئولوژیک و فرهنگی آن به دست می‌دهد، و دورویی و فلاکتِ ناشی از این فرایند را برملا می‌کند. من کتاب یورچاک را بهترین اثر درباره‌ی واپسین دوره‌ی نظام شوروی می‌دانم ــ همواره مستدام، سپس نابود فقط تاریخ نیست، خواندنش لذت‌بخش هم هست: یک اثر هنری واقعی.»
همواره مستدام، سپس نابود (واپسین نسل شوروی) - انتشارات نی
ناپلئون سوم و امپراتوری دوم
معرفی کتاب ناپلئون سوم و امپراتوری دوم
ناپلئون سوم (۱۸۰۸-۱۸۷۳)، برادرزاده‌ی ناپلئون بناپارت، پس از سال‌ها تبعید و رهبری دو کودتای نافرجام، سرانجام در پی انقلاب ۱۸۴۸ به ریاست‌جمهوری فرانسه رسید و دو سال بعد خود را امپراتور خواند تا بدین ترتیب آغاز عصر امپراتوری دوم را اعلام کند. وی در دهه‌ی نخست حکومتش از سویی اسباب توسعه‌ی صنعتی و شهری فرانسه را فراهم ساخت و طبقه‌ی متوسط را از رفاه و ثروت بیشتری بهره‌مند کرد، اما از سوی دیگر راه خودکامگی در پیش گرفت و ضمن حذف نیروهای مخالف، هواداران خود را بر مناصب مهمی گمارد. در دهه‌ی دوم و هنگامی که پایه‌های حکومتش را مستحکم دید، بر آن شد تا دست به اصلاحات لیبرالی بزند و آزادی‌هایی اعطا کند، اما این اقدامات دیرهنگام و توأم با احتیاط بود. سیاست اقتصادی‌اش نیز نتیجه‌ی معکوس به بار آورد و طبقه‌ی کارگر و متوسط را علیه او شوراند. در سیاست خارجی خواستار عظمت فرانسه بود و در این راه دست اتریش را از برخی نواحی ایتالیا کوتاه کرد، لیکن در نبرد با قوای پروس شکست خورد و در تبعید درگذشت. راجر پرایس، استاد تاریخ دانشگاه ویلز، در این کتاب ضمن تحلیل فراز و فرودهای حکومت ناپلئون سوم، به تأثیر افکار و اقدامات او بر اوضاع سیاسی، اقتصادی و اجتماعی زمانه می‌پردازد و فضای حاکم بر فرانسه‌ی «بحران میانه‌ی قرن» (۱۸۴۶-۱۸۵۱) و سال‌های اقتدار امپراتور را شرح می‌دهد. مجموعه‌ی «کارگاه تاریخ» به‌پشتوانه‌ی تحلیل‌های دقیق و اسناد معتبر، پرتوی تازه بر رویدادهای مهم و مناقشه‌برانگیز جهان، از اوایل عصر مدرن تا امروز، می‌اندازد. این کتاب‌ها بیش از پنج دهه منبع اساسی دانشجویان و پژوهندگان تاریخ بوده است که اینک به‌تدریج در اختیار خوانندگان فارسی‌زبان قرار می‌گیرد.
ناپلئون سوم و امپراتوری دوم - انتشارات نی
دکتر محمد مصدق: سرگذشت سیاسی
معرفی کتاب دکتر محمد مصدق: سرگذشت سیاسی
این کتاب سرگذشت سیاسی دکتر محمد مصدق به همراه برخی جزئیات زندگی خصوصی اوست. مصدق با جداشدن از پیشینه‌ی اجتماعی خود به رهبر جنبش استقلال‌خواهی در کشوری به‌ظاهر مستقل تبدیل شد. گرچه نفت نقش اساسی در زندگینامه‌ی سیاسی مصدق ایفا نمی‌کرد، او در جایگاه پیشاهنگِ یک «انقلاب نفتی» به عرصه آمد؛ انقلابی که قرار بود دو دهه پس از برکناری او از قدرت به سرانجام برسد. نویسنده همچنین اشاراتی به برخی سیاستمداران منطقه‌ی خاورمیانه دارد تا اهمیت سیاسی مصدق را در میان نیروهای نوظهور در جهان سوم روشن سازد. مصدق به نسل رهبران ناسیونالیستی تعلق داشت که تحت تأثیر مشروطه‌گرایی غربی بودند. دکتر محمد مصدق: سرگذشت سیاسی شرح سرسختی او در راه آرمان‌هایش و شرح ترتیب رویدادهای سیاسی است که در طول پنجاه سال بی‌امان او را به سوی مقام نخست‌وزیریِ ایران سوق داد و جایگاهش را در تاریخ سیاسی این کشور تثبیت کرد.
«دکتر محمد مصدق: سرگذشت سیاسی» اثر فرهاد دیبا اثری جامع و روشنگرانه از یکی از برجسته‌ترین شخصیت‌های سیاسی ایران را ارائه می‌دهد. دیبا به بررسی زندگی و حرفه محمد مصدق می‌پردازد و کمک‌ها، چالش‌ها و چشم‌انداز پیچیده‌ی سیاسی زمان او را روشن می‌کند.
کتاب با ارائه یک زمینه‌ی تاریخی آغاز می‌شود و جزئیات اولیه زندگی مصدق، تحصیلات و سفر او به سیاست را شرح می‌دهد. مصدق که در سال 1882 در یک خانواده بانفوذ ایرانی به دنیا آمد، در دوره‌ای در تاریخ ایران به‌عنوان چهره‌ای برجسته ظاهر شد. دیبا به‌طرز ماهرانه سیر تحول مصدق را از یک دولتمرد جوان و تحصیل کرده، به یک رهبر کاریزماتیک که از اصلاحات دموکراتیک دفاع می‌کند، ردیابی می‌کند.
نقش مصدق به‌عنوان نخست‌وزیر ایران از سال 1951 تا 1953 محور اصلی زندگینامه است. وی در این دوره با چالش‌های مهمی از جمله ملی شدن صنعت نفت ایران روبه‌رو بود؛ اقدامی که خشم قدرت‌های خارجی به‌ویژه انگلیس را برانگیخت. تعهد مصدق به دفاع از حاکمیت و کنترل ایران بر منابع آن به نقطه کانونی در روایت تبدیل می‌شود که نشان‌دهنده تعهد او به منافع ملی است.
دیبا همچنین دیدگاه مصدق برای یک ایران دموکراتیک و تلاش‌های او برای تقویت نهادهای دموکراتیک را بررسی می‌کند. دوران نخست‌وزیری مصدق نقطه‌ی مهمی در تاریخ ایران بود، زیرا او تلاش می‌کرد تا تعادل ظریف بین ادعای خودمختاری ملی و مدیریت فشارهای خارجی را حفظ کند.
این زندگینامه بینش‌های ظریفی را در مورد شخصیت مصدق ارائه می‌دهد و او را نه تنها به‌عنوان یک دولتمرد، بلکه به‌عنوان یک مرد اصولی و مقاوم نشان می‌دهد. دیبا پیچیدگی‌های روابط مصدق، چه داخلی و چه بین‌المللی را بررسی می‌کند و تصویری متعادل از یک رهبر متعهد به عقایدش ارائه می‌دهد.
یکی از جنبه‌های قابل توجه زندگینامه، بررسی سقوط مصدق، به‌ویژه وقایع منجر به کودتای 1953 است که توسط سازمان‌های اطلاعاتی سیا و ام‌آی6 سازماندهی شده بود. دیبا دسیسه‌های سیاسی و تأثیرات خارجی را که به برکناری مصدق از قدرت انجامید، کالبدشکافی می‌کند و بر تأثیر پایدار این رویدادها بر مسیر سیاسی ایران تأکید می‌کند.
نویسنده همچنین به میراث مصدق و اثر ماندگاری که وی در سیاست ایران برجای گذاشته است می‌پردازد. علی‌رغم چالش‌ها و سقوط نهایی سیاسی، پایبندی مصدق به اصول دموکراتیک، جایگاه او را در تاریخ به‌عنوان نماد ناسیونالیسم ایرانی و مقاومت دربرابر مداخلات خارجی مستحکم کرده است.
در خاتمه، «دکتر محمد مصدق: سرگذشت سیاسی» فرهاد دیبا کاوشی متقاعدکننده و جامع از زندگی مصدق ارائه می‌کند و بر کمک‌های او به سیاست ایران و چالش‌هایی که او در راه دستیابی به حاکمیت ملی با آن روبه‌رو بود، تأکید می‌کند. این زندگینامه نه تنها به‌عنوان یک سند تاریخی ارزشمند عمل می‌کند، بلکه به خوانندگان درک عمیق‌تری از پیچیدگی‌های زندگی سیاسی مصدق و تأثیر ماندگار میراث وی بر چشم‌انداز سیاسی ایران ارائه می‌دهد.
دکتر محمد مصدق: سرگذشت سیاسی - انتشارات نی
ریشه‌های جنگ جهانی دوم
معرفی کتاب ریشه‌های جنگ جهانی دوم
جنگ جهانی دوم برخلاف تصورات رایج صرفاً حاصل جاه‌طلبی‌های هیتلر نبود، بلکه از یک‌سو ریشه در افول دو امپراتوری دیرینه‌ی بریتانیا و فرانسه داشت که می‌کوشیدند به هر ترتیب ممکن جایگاه خود را در مقام دو قدرت برتر جهانی حفظ کنند و از سوی دیگر از دل زیاده‌خواهی‌های سه قدرت نوظهورِ آلمان، ایتالیا و ژاپن برآمد که چشم به برپایی امپراتوری‌هایی از آن خود داشتند. در این کتاب نویسنده زمینه‌های اصلی تنش را با توجه به تجدیدقوای تسلیحاتی قدرت‌ها، معاملات پشت‌پرده و همچنین بحران‌های داخلی آنان شرح می‌دهد و روشن می‌کند که امریکا و شوروی به چه نحو خواه‌ناخواه درگیر جنگ شدند و پس از پایان مناقشه‌ها در هیئت دو ابرقدرت جدید سربرآوردند. نویسنده‌ی کتاب، ریچارد اوری، استاد تاریخ دانشگاه اگزتر، مؤلف و ویراستار بیش از ۳۰ کتاب درباره‌ی دیکتاتورهای اروپا، جنگ جهانی دوم و تاریخ نبردهای هوایی است. او را از بزرگ‌ترین مورخان زمانه می‌دانند.
مجموعه‌ی «کارگاه تاریخ» به‌پشتوانه‌ی تحلیل‌های دقیق و اسناد معتبر، پرتوی تازه بر رویدادهای مهم و مناقشه‌برانگیز جهان، از اوایل عصر مدرن تا امروز، می‌اندازد. این کتاب‌ها بیش از پنج دهه منبع اساسی دانشجویان و پژوهندگان تاریخ بوده است که اینک به‌تدریج در اختیار خوانندگان فارسی‌زبان قرار می‌گیرد.
ریشه‌های جنگ جهانی دوم - انتشارات نی