سفرنامهی ابن بطوطه، سیاح مراکشی گویاترین و زندهترین سند فرهنگی جهان اسلام است که از قرن هشتم هجری (چهاردم میلادی) به دست ما رسیده است. سفرنامهی وی، آیینهای است که زیر و روی جوامع اسلامی روزگار در آن منعکس است. نهتنها سیره و عملکرد طبقات حاکم و نگرش و روش پادشاهان و دیوانیان که راه و رسم عالمان و فقیهان، مراسم و آداب تشریفات جاری، چگونگی گذران مردم، مدرسهها و خانقاهها، شادیها و ماتمها و در یک کلمه احوال و اوضاع اجتماعی و سیاسی و فرهنگی؛ این همه را از خلال سفرنامهی ابن بطوطه توان دید.
دکتر محمدعلی موحد که پیشتر در ترجمهی سفرنامهی ابن بطوطه به فارسی همت گماشته بود با تألیف کتاب پیش رو جذابترین و تکاندهندهترین بخشهای کتاب سفرنامه را بازسازی و برجسته کرده است. مؤلف مسائل مهمی از قبیل نقش فردی و اجتماعی زنان، قدرت سیاسی، دین و دولت، آموزش و فرهنگ و بسیاری موضوعات مهم دیگر را با تحقیق در سفرنامهی ابن بطوطه و منابع دیگر آن روزگار به نحوی خواندنی حتی برای خوانندهی غیرمتخصص ترسیم کرده است.
کتاب با طرح پرسشهایی دربارهی علل عقبماندگی و انحطاط جوامع اسلامی ذهن خواننده را برای تعمق و بحث و گفتوگو در بارهی مواجهه سنت و مدرنیته برمیانگیزد.
ابن بطوطه" کتابی است به قلم دکتر "محمد علی موحد" که در آن اقدام به بازسازی و برجسته سازی جذاب ترین و خواندنی ترین قسمت های سفرنامه ی "ابن بطوطه" کرده است. "ابن بطوطه" که یکی از مهشورترین جهان گردان تاریخ و سیاحی مراکشی بود، در سفرنامه ی خود شرح گویا و زنده ای از تاریخ و فرهنگ جهان اسلام را ارائه کرده و این سند، یکی از معتبرترین مکتوباتی است که از قرن هشتم هجری قمری در دست ماست. او در سفرنامه ی خود زیر و بم جوامع اسلامی را در دوران خود بازگو می کند و تمام مطالب مهمی که خواننده، کنجکاو دانستن آن است را در سفرنامه اش پوشش می دهد. وی از سیره و اعمال درباریان، حکام و پادشاهان گرفته تا نگرش و سبک زندگی فقها و دانشمندان، همه چیز را شرح می دهد و علاوه بر توصیف مراسم، تشریفات، آداب رسوم، معاش مردم و شرایط زیست آن ها، به وصف مدارس، مساجد، خانقاه ها، شادی و غم و عزا، و به عبارتی تک تک جنبه های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی جامعه می پردازد.
دکتر "محمد علی موحد" که خود پیش از این به بازگردانی سفرنامه ی ابن بطوطه به زبان فارسی اقدام نموده بود، در اثر پیش رو برجسته ترین نکات آن را مورد توجه قرار می دهد و بر آن ها تاکید می کند. این مسائل که عبارت اند از ایفای نقش زنان در مسائل فردی و اجتماعی، پویایی قدرت میان دین و سیاست و دولت، آموزش و پرورش در آن زمان و بسیاری از مسائل دیگر، علاوه بر این که خواننده را به مطالعه ی اصل سفرنامه ترغیب می کند، یک منبع تحلیلی مناسب برای آن اثر نیز به حساب می آید.
نوشتن به زندگی شور و روشنی میبخشد. علت اصلی نوشتن، بیشتر آن است که نویسنده نمیتواند ننویسد. این خاطرههای رسته از فراموشی که سالیان سال در کنه ذهن من خفته بود، در پیرسالی به خلجان درآمد و خود خود را نویساند. نوشتن در این حال بیشتر گوشدادن بود تا سخنگفتن و دستاورد هم، چنانکه خواهید دید، یکسره مکاشفه است و بدون موعظه و مبالغه. نویسنده به جای آنکه چیزی بیندیشد، دربارهٔ چیزی که میاندیشد مینویسد. ندانستهای به قلم نیامده، اما دانستهها هم، به دلایل آشکار، همه به قلم ننشسته ـ که جای تأسف است.
آنچه نوشته شده، به هر صورت، در هشتادوچند سال عمر بر نویسنده گذشته است، و ایبسا که او در این بازنگری به گذشته، ناخودآگاه میخواسته خود را بهتر بشناسد… مگر نه که آفتاب به لب بام رسیده؟
حدیث نفس (متن کامل جلد ۱ و ۲) - انتشارات نی
معرفی کتاب افول و سقوط شاهنشاهی ساسانی (اتحادیه ساسانی ــ پارتی و فتح ایران بهدست عربها)
این کتاب پژوهشی ممتاز و ماندگار است. انتشار این اثر منظری پیش رو میگذارد که بیدرنگ اندیشه را به پیرامون بسیاری از موضوعاتی که کتاب بدان پرداخته است پرواز میدهد. از میان کتابهایی که در طی سالیان خواندهام، تنها چند نمونه را به یاد میآورم که بتوانند به لحاظ ترکیب شگفتانگیز اصالت، تیزبینی، شفافیت ارائهی مطالب، بررسی باریکبینانهی منابع، و رمزگشاییِ عملی معماها با این اثر برابری کنند. من از مطالعهی آن بسیار آموختم. به باور من، پس از گذشت هفتاد سال از انتشار ایران در زمان ساسانیان، اثر کریستنسن، کتاب دکتر پورشریعتی از مهمترین آثار منفرد در ارتقای درک ما از تاریخ ایران است. مشخصهی چشمگیر این کتاب وسعت دستور کار نویسنده و مهارت او در درهمتنیدن قانعکنندهی رشتههای مختلف است. این رشتهها مشتملاند بر: رقابت سیاسی دودمانی میان خاندانهای بلندپایه، فروپاشی ساسانیان پیش از حملهی بیزانسیها و عربها، تنوع دینی در ایران سدههای میانی، مسائل تاریخنگاری، و جزئیات مهمی که از مهرها و اسناد دیگر به دست آمدهاند. هریک از این موارد بهتنهایی میتوانند پژوهشگران را سالها در ژرفای خود گرفتار کنند ــ کما اینکه با بسیاری چنین کردهاند ــ اما پورشریعتی هریک از آن موضوعات را در کلیتی مرکب و معنادار متحد کرده و در بررسی دقیقتر هریک از آنها سهیم بوده است.فرد م. دانر، استاد تاریخ خاور نزدیک، دانشگاه لندن
افول و سقوط شاهنشاهی ساسانی (اتحادیه ساسانی ــ پارتی و فتح ایران بهدست عربها) - انتشارات نی