دفتر و دفترچه
تراول ماگ و فلاسک
دهخدا در افق روشنفکری ایران
معرفی کتاب دهخدا در افق روشنفکری ایران
هسته‌ی اصلی اندیشه‌ی مشروطه‌خواهی، فلسفه‌ی ترقی بود؛ فلسفه‌ای که دیگرگونی‌های بنیادین را در نظام حکومتی وحقوق آزادی‌های اساسی مردم و روابط نوی اجتماعی اقتصادی جهت می‌داد. بازگویان این فلسفه و آن دیگرگونی‌ها، مردان برجسته‌ای بودند که از حدود دهه‌ی هفتم سده‌ی سیزده هجری قمری به عرصه آمدند و در گیرودار انقلاب مشروطه و تشکیل مجلس اول و دوم آگاه‌سازی جامعه را هدف خویش کردند. "علی‌اکبر دهخدا" ادیب، نویسنده و اندیشمند معاصر ایران یکی از این برجستگان بود که دیدگاه‌های پیشروانه‌ی خود را به طنز و جدی در مقالات مختلفی بازنوشت. او نه تنها بنیادگذار طنز سیاسی اجتماعی در ایران معاصر بود بلکه دیدگاه‌های مترقیانه‌اش در سیاست و اقتصاد جایگاه وی را به عنوان اندیشمندی پیشتاز و مردمی تثبیت کرد. روزنامه‌نویسی وی، در همه‌ی مواضع، نشان از روحیه‌ی روشنفکری مسئول دارد. دهخدا با طنز خویش از قدرت اسطوره‌زدایی کرد و تقدس ساختگی آن را به ریشخند گرفت و در مقالات جدی خود، همه‌ی توان فکری و علمی خویش را به کار برد تا بی‌بنیادی ادعای خودکامگان را آشکار سازد. نویسنده در کتاب حاضر بر آن است تا اندیشه‌های این شخصیت برجسته را بازنماید.
اولین رئیس جمهور
معرفی کتاب اولین رئیس جمهور اثر محمدجواد مظفر
سال ها پیش، مردم ایران به پای صندوق های رای رفتند، تا اولین رئیس جمهور کشور را انتخاب کنند. اهمیت این حادثه از آنجا ناشی می شد که در فردای فروپاشی دیر پاترین نظام سلطنتی در جهان به وقوع می پیوست. برای مردم و رهبری انقلاب اینکه چه کسی اولین ریئس جمهور ایران باشد محل تامل بسیار بود. پنج گفتگوی انجام شده که در این کتاب آمده، حاصل دغدغه گروهی از نسل جوان در آن سال های پر تلاطم است: جوانانی که دبیر خانه شورای انقلاب جمهوری اسلامی ایران را اراده می کردند. خواننده از میان مطالب این کتاب با نگرش ها، فضای سیاسی و صف بندی های تفکرات حاکم در آن زمان آشنا خواهد و بسیاری نا گفته ها و نانوشته ها را در آن خواهد یافت. در اهمیت این کتاب همین بس،که می دانیم سرانجام اولین رئیس جمهور ایران چه شد.
تاریخ نگاری و جامعه شناسی تاریخی
معرفی کتاب تاریخ نگاری و جامعه شناسی تاریخی به شرح زیر است.
در این مجموعه، شش مقاله در باب دو موضوع "تاریخ‌نگاری" و "جامعه‌شناسی تاریخی" ترجمه شده است. در نخستین مقاله با عنوان "تاریخ‌نگاری و روش‌شناسی تاریخی" تالیف "ادموند ب. فراید"، از دایره‌المعارف بریتانیکا که به تاریخ‌نگاری غربی اختصاص دارد، ویژگی‌های تاریخ‌نویسی غرب، مورخان برجسته‌ی غربی، آثار مشهور آنها در دوره‌های تاریخی باستان، قرون وسطا، بیزانس، رنسانس، دوره‌ی مدرن، عصر روشنگری، سده‌ی نوزدهم و بیستم معرفی شده‌اند. مقاله‌ی دوم با عنوان "تاریخ تخصصی در قرون اخیر" اثر مارک. ت. گیلدرهوس مروری است بر تاریخ‌نگاری غربی (اروپا و آمریکا) از نیمه‌ی دوم قرن نوزدهم تا امروز، همراه با بررسی مشهورترین تاریخ‌نویسان و آثار آنها. نویسنده‌ی این مقاله معتقد است در این دوره، موضوع تاریخ و علم بودن آن مطرح می‌شود و تاریخ‌نویسی بر پایه‌ی اسناد و مدارک مستند رواج می‌یابد و به تدریج مباحثی چون نقش توده‌ی مردم، نقش زبان، نظام‌ها و سازوکارهای اقتصادی، اختلاف نژادی، قانون اساسی، آزادی علوم اجتماعی و روان‌شناسی، استفاده از تحلیل آماری و محاسبه در تاریخ‌نگاری استفاده می‌شود. در مقاله‌ی سوم با عنوان "تاریخ نو در جامعه‌شناسی" تالیف "جی. همیلتون"، نویسنده ابتدا تاریخ‌نگاری قرن هجدهم عصر روشنگری را که از تاریخ به عنوان گاه‌شماری دوری گزید و در پی یافتن اصول ثابت و کلی جوامع انسانی بود با تعبیر "تاریخ نو" نام می‌برد و سپس "تاریخ نو" را با اندیشه‌های جامعه‌شناسان نیمه‌ی دوم قرن بیستم که به مطالعات تاریخی پرداختند، مقایسه می‌کند و بر آن است تا اصول و مفاهیم "جامعه‌شناسی تاریخی" را شناسایی و تبیین نماید. در این مقاله از آرای اندیشمندانی چون کارل بکر، رایت میلز، آنتونی گیدنز، چارلز تیلی، ایمانوئل والرشیتن سخن رفته است. در چهارمین مقاله با عنوان "جامعه‌شناسی تاریخی" تالیف "جان مندالیوس" از پنج مقوله بحث شده است: 1- "نظریه‌ی نظام‌های جهانی" که به بررسی ظهور نظریههای اجتماعی مبتنی بر تاریخ در دوره‌ی پس از جنگ و ظهور مطالعات میان‌رشته‌ای تاریخ می‌پردازد، 2- "تحلیل نظریه‌ی نظام‌های جهانی" و بررسی نظریه ایمانوئل والرشتین، 3- تمرکززدایی از کانون‌های قدرت" (که به نظریههای تاریخی قدرت از مایکل مان و آنتونی گیدنز و تلاش‌های آنان برای بازسازی بنیادین نظریههای قرن نوزدهمی جامعه و دگرگونی اجتماعی اختصاص دارد)، 4- ظهور نظریه‌ی جهانی شدن در دهه‌ی 1980 و اینکه چگونه نظریه‌ی یاد شده از نظریههای نظام‌های جهانی و مدرنیزاسیون فاصله می‌گیرد، 5- "تحلیل تمدنی" که به بررسی آثار دو تمدن‌شناس مدرن "نوبرت الیاس" و "بنجامین نلسون" می‌پردازد و نشان داده می‌شود که "تحلیل تمدنی" بسیار مفیدتر از هویت فرهنگی است. در مقاله‌ی پنجم، "تاریخ از سیر و تکامل تاریخ‌نویس جامعه‌شناسانه در آمریکا، به ویژه از قرن نوزدهم به بعد آمده است در این مقاله پیوندهای تاریخی و جامعه‌شناسی در آثار تاریخ‌نویسان آمریکایی نشان داده می‌شود. در آخرین مقاله با عنوان "عصر زرین جامعه‌شناسی تاریخی کلان‌نگر"، نوشته‌ی رندال کولینز به بررسی دو نگرش تاریخی قرن بیستم اختصاص دارد. یکی نگرش کلان‌نگر، کلی و جهانی است که منشا تالیف آثاری درباره‌ی تاریخ جامع و عمومی جهان و همه‌ی تمدن‌ها شد. مانند آثار توین بی، دوم نگرش مخالف آن که قائل به هیچ‌گونه سرمشق و الگوی خاصی نیست.
جامعه شناسی روشنفکران ماکس وبر
کتاب حاضر که محصول سال ها تفکر علمی دکتر احمد صدری است،در سال 1992 از سوی مجله choice،نشریه انجمن کتابداران آمریکا به عنوان بهترین کتاب سال آکادمیک در ایالت متحده آمریکا برگزیده شد. این کتاب ذیل دو عنوان کلی جامعه شناسی مذهب ماکس ویر به مثابه جامعه شناسی روشنفکران و جامعه شناسی سیاست ماکس وبر به مثابه جامعه شناسی روشنفکران به روشنفکران و پایگاه اجتماعی آنها در اندیشه ماکس وبر،متفکر آلمانی می پردازد. اهمیت این کتاب از آن جهت است که تا انتشار کتاب حاضر اثر مستقلی در زمینه جامعه شناسی روشنفکران ار دیدگاه وبر انتشار نیافته بود .
در واقع،صدری در مطالعه دقیق خود،روش جدیدی برای بررسی روشنفکران و روشنگران و پاسخی به مسائل مربوط به نقش و کار ویژه های آنها در جامعه ارائه می دهد.وی با استفاده از دامنه گسترده ای از تامملات محققانه به موضوع، نظمی بخشیده است که تا به حال سخت ترین تلاش های نظریه پردازان اجتماعی از ایجاد آن عاجز بوده اند.بنابراین فرمول بندی نظریه عام و ذهنی روشنفکران و روشنگران توسط وی به طور مستقل با اهمیت است و سهم عمده ای در اندیشه اجتماعی معاصر دارد.
کند و کاوی آسیب شناسانه در نظام انتخابات
معرفی کتاب کند و کاوی آسیب شناسانه در نظام انتخابات
این کتاب که اوراقش شما را به خواندن موضوعی به نام انتخابات دعوت می‌کند، حقیقتا به بررسی و تأمل و مداقه در مقوله‌ای بسیار مهم به لحاظ کارشناسی پرداخته است. به ویژه از منظری که نویسنده به قانون انتخابات و نظام برآمده از آن پرداخته، و در معرض نقد و واکاوی و آسیب شناسی قرار داده است. شاید بتوان گفت که کمتر اثر دیگری از چنین منظری به آسیب‌شناسی و برملا نمودن کاستی‌های قانون و نظام انتخابات و کم و کیف اصلاح آن پرداخته باشد. از طرفی دیگر، تردید نمی‌توان کرد که قانون انتخابات را می‌توان بعد از قانون اساسی با کمی تسامح، قانونی خاص و یا مادر قلمداد نمود و از آن به منزله مهمترین قانون که در واقع چارچوبی شکل دهنده برای رقم زدن سرنوشت آحاد مردم ایران و اداره امور کشور در تمامی ارکان نظام جمهوری اسلامی ایران است، یاد کرد. به تعبیری دیگر، قانون انتخابات پس از قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، مهمترین قانونی است که با تکیه بر آن، می‌توان به پی‌ریزی و بنا نمودن ساختمان اداره کشور و...
کتاب جوانی در سیاست فقط یک کلمه است
معرفی کتاب جوانی در سیاست فقط یک کلمه است
یکی از مفاهیمی که سیاستمداران در وعده‌ها و سخنرانی‌های خود به کار می‌برند "جوان گرایی" است، سیاستمداران برای آینده وعده استفاده از نیروهای جوان می دهند و برای مرور کارنامه کاری گذشته‌شان از اینکه از تعدادی جوان در تقسیم کار سیاسی استفاده کرده‌اند با افتخار یاد می‌کنند. در فضای سیاست همیشه قرار است نیروها جوان‌تر بشوند، به جوان‌ها فرصت داده بشود و به جوان‌ها اعتماد بشود، همینطور که به زنان و اقلیت‌های قومی و نژادی و...
جلال آل احمد و گذر از سنت به تجدد
نویسنده در این کتاب تلاش می‌کند مطالعه‌ی جامعه‌شناختی از اندیشه‌ها و آرای جلال آل احمد یکی از برجسته‌ترین روشنفکران تاریخ معاصر ایران به دست دهد. او تلاش کرده که از زاویه‌ی اصول و مبادی جامعه‌شناختی به اندیشه‌های وی بنگرد و ببیند که او در باب مسائل اجتماعی به ویژه مسائلی که به قلمروی توسعه مربوط بودند، چگونه می‌اندیشید. و این اندیشه در سطح نظری چه ارمغانی برای جریان فکری اجتماعی آورده است. نویسنده پس از بررسی و عرضه‌ی تعریف‌های توسعه، تعریفی عام از توسعه آورده که عبارت است از فرآیند گذار از سنت به تجدد. وی در ادامه آن دسته از عومل فرهنگی را که می‌توانستند تسهیل‌کننده‌ی جریان توسعه باشند مشخص کرده و چگونگی لزوم تغییر ساخت فکری جامعه‌ی سنتی را برای دست‌یابی به توسعه نشان می‌دهد. او در ادامه بحث می‌کند که روشنفکران چه نقشی در این میان داشته‌اند و با جست‌وجو در نوشته‌های جلال آل احمد، نشان می‌دهد که او در این موقعیت، چه وضعی داشته و تا کجا با توسعه کنار می‌آمده و در چه مواردی افکارش به مانعی بر سر راه آن تبدیل می‌شده، آن‌گاه علل توسعه‌نیافتگی از نظر آل احمد را بررسی و راه حل‌هایی را برای آن عرضه می‌کند. در بخش‌های پایانی نیز نگرش آل احمد نسبت به جنبه‌های کلان توسعه، مساله‌ی غرب، رابطه‌ی سنت و تجدد و پذیرش لزوم نوسازی دینی را ارزیابی کرده است. فصل پایانی کتاب به بحث تکنولوژی که مظهر توسعه‌یافتگی است، اختصاص دارد.
دین اندیشان متجدد
کتاب حاضر، پژوهشی است درباره‌ی جریان روشنفکری دینی و چند چهره‌ی برجسته‌ی آن که در چهار فصل به ترتیب گزارش و بررسی و ارزیابی اندیشه‌های "علی شریعتی"، "عبدالکریم سروش"، "محمد مجتهد شبستری" و "مصطفی ملکیان" در مقام شخصیت‌های شاخص سیر تاریخی روشنفکری دینی آمده است. و در خاتمه بر اساس بررسی‌های مذکور، تحلیلی درباره‌ی این جریان به دست داده شده است.
کتاب هم‌چنین ضمیمه‌ای درباره‌ی نسبت اندیشه‌های دکتر علی شریعتی و احمد فروید و سه پیوست در بررسی و نقد برخی آرا و افکار متفکران مذکور دارد. نگارنده خاطرنشان می‌سازد: "در روشنفکری دینی قطعا وجوه مثبتی داشته است از قبیل تحریک اندیشه‌ی مردم علاقمند و ایجاد شور و شوق فکری در سطح جامعه، ترویج بحث روشمند و استدلالی، تلاش برای ایجاد دنیایی آبادتر و عادلانه‌تر و آزادتر ونقد چهارچوب‌ها و ساختارهای صلب قدرت اجتماعی و سیاسی و بازکردن افق دینداری و سعی در عرضه‌ی دین در طرازی برتر و صورتی عمیق‌تر.
هدف روشنفکران دینی حتی دکتر علی شریعتی ارایه‌ی صورتی خردمندانه و محکم‌تر و مستدل‌تر از دین بوده است و تلاش برای رفع تعارضات دین و دنیای جدید و دور ساختن دین از بحران‌های گونه‌گون". وی معتقد است: "روشنفکری دینی در طول زمان بیشتر مشغول گشودن گره‌هایی بوده است که خود پیش‌تر آنها را زده است. مثلا دین برای دنیا پروژه‌ی روشنفکری دینی بوده است و دین برای آخرت پروژه‌ی روشنفکری دینی در زمانی دیگر گشودن گره‌ای است که با پروژه‌ی اول ایجاد شده است... روشنفکر دینی خود را میراث‌دار انبیا معرفی می‌کرد و روشنفکری دینی است که این دعاوی را رد می‌کند و به همین ترتیب.
با این تصور گمان می‌کنم جریان خاصی که به نام روشنفکری دینی می‌شناسیم به پایان راه خود رسیده است... اما پایان روشنفکری دینی پایان دین‌اندیشی نه فقط به معنای عام که به معنای دین‌اندیشی متجددانه هم نیست. تا دین هست و تجدد هست دین‌اندیشی متجددانه هم به عنوان یکی از مهمترین شاخصه‌های دین‌اندیشی باقی خواهد ماند".
