نوشتن به زندگی شور و روشنی میبخشد. علت اصلی نوشتن، بیشتر آن است که نویسنده نمیتواند ننویسد. این خاطرههای رسته از فراموشی که سالیان سال در کنه ذهن من خفته بود، در پیرسالی به خلجان درآمد و خود خود را نویساند. نوشتن در این حال بیشتر گوشدادن بود تا سخنگفتن و دستاورد هم، چنانکه خواهید دید، یکسره مکاشفه است و بدون موعظه و مبالغه. نویسنده به جای آنکه چیزی بیندیشد، دربارهٔ چیزی که میاندیشد مینویسد. ندانستهای به قلم نیامده، اما دانستهها هم، به دلایل آشکار، همه به قلم ننشسته ـ که جای تأسف است.
آنچه نوشته شده، به هر صورت، در هشتادوچند سال عمر بر نویسنده گذشته است، و ایبسا که او در این بازنگری به گذشته، ناخودآگاه میخواسته خود را بهتر بشناسد… مگر نه که آفتاب به لب بام رسیده؟
حدیث نفس (متن کامل جلد ۱ و ۲) - انتشارات نی
اثر شایستهی تقدیر در سیوپنجمین دورهی کتاب سال در بخش نمایشنامه سال ۹۶
از نمایشنامهنویسان یونان باستان هیچیک به اندازهی ائوریپیدس برای خوانندهی امروزی سخن گفتنی ندارد. مضامین عمدهی آثار او: ستمدیدگی زنان، قساوت و بیهودگی جنگ و درماندگی و ابتذال فاتحان، تعارض میان آزادی و نظم، ایمان و عقل و احکام جزمی و واقعیت، هنوز هم انسان امروزی را به خود مشغول داشته است. نمایشنامههای او به یاد ما میآرد که انسانبودن به چه معناست.
ارسطو او را تراژیکترین نمایشنامهنویس میخواند و برخی دیگر او را نخستین شاعر دموکراسی لقب دادهاند. ائوریپیدس هنرمندی سنتشکن بود. او هستهی اصلی اسطوره را حفظ میکرد اما در روایت داستان و پردازش شخصیتها راه خود را میرفت. زمانهی ائوریپیدس با ظهور فیلسوفانی چون سقراط و پروتاگوراس جهش بزرگی در فرهنگ یونان پدید آورد و این تحول در هنر آن زمان، خاصه در تراژدیهای ائوریپیدس بازتاب یافت. او متفکری شکاک بود، ذهنی جستجوگر و خردهسنج داشت که با پاسخهای متعارف قانع نمیشد. بسیاری از باورهای اهل زمانه را آماج تردید و انتقاد میکرد و از همین روی میان مردم همروزگار خود چندان محبوبیتی نداشت. قدر والای او در قرن چهارم ق.م. شناخته شد و بار دیگر در قرن بیستم در کانون توجه قرار گرفت. نمایشنامهنویسان رمی، ازجمله مشهورترین ایشان یعنی سنکا ائوریپیدس را استاد و راهنمای خود میشمردند و میراث او از طریق ایشان به نمایشنامهنویسان عهد رنسانس رسید.
در این مجموعه پنج نمایشنامه را که بیگمان در شمار بزرگترین دستاوردهای اوست گرد آوردهایم. هریک از این نمایشنامهها جنبهای از تفکر و دغدغههای انسانی این شاعر بزرگ را به ما نشان میدهد و در همهی آنها با شاعری آشنا میشویم که زبان شعر را تا اوجی دستنیافتنی تعالی بخشیده است.
معرفی کتاب ریچارد سوم اجرا نمیشود (۳۷) (یا صحنههایی از زندگی مایرهولد)
ولی من دارم بهت میگم الان وقت خوبی برای اجرای ریچارد سوم نیست. تو خطرناک شدی، ولودآ. تو کشور ما هرکی بتونه جمعیت رو به وجد بیاره یا بخندونه، خطرناک میشه. بهت گفتم اتللو رو بردار… غمانگیزه، قشنگه، از عشق میگه…
انگیزهی انتخاب بهیموت برای ترجمه، نهتنها اهمیت آن بهدلیل تحلیل علل و عوامل و شرح تاریخ انقلاب انگلستان، بهعنوان نخستین انقلاب در عصر مدرن، بلکه و بهویژه ربط و پیوند نظری آن به کتاب لویاتان است. لویاتان توصیف و تحلیل گذار از وضع طبیعی به جامعهی مدنی و دولت و استقرار قدرت و حاکمیت و تبعیت و فرمانبرداری است در حالی که بهیموت توصیف روند قهقرایی یعنی فروپاشی حاکمیت و دولت و گسترش نافرمانبرداری و بازگشت به وضع طبیعی و عودت ددمنشی و جنگ همه بر ضد همه است.
بهیموت تنها کاربرد نظریهی عمومی لویاتان در یک نمونهی خاص تاریخی نیست، بلکه زمینهی پیدایش حوزهی فکری دیگری در اندیشهی هابز را فراهم میکند و به تولید «دانش سیاسی» جدید میانجامد که میتوان از آن بهعنوان آموزش یا تربیت سیاسی نام برد.
برگرفته از مقدمهی کتاب
کتاب «بهیموت یا پارلمان طولانی» برای هر خواننده ای که به بافت تاریخی اندیشه «توماس هابز» علاقه مند است، از ضروریات به حساب می آید. هابز، این فیلسوف بزرگ سیاسی در کتاب مشهور دیگرش به نام "لویاتان" ، چارچوبی تحلیلی برای بحث در مورد فتنه ، عصیان و تجزیه سلطه ارائه کرده بود. اما از کاربرد این چاچوب در مسائل انضمامی تا حدودی طفره رفته بود. هابز برای رفع این مشکل کتابی دیگر را از خود به جا گذاشت. کتابی با عنوان "بهیموت" که حدود سال 1668 به اتمام رسید و در اصل به عنوان کتابی مکمل در کنار لویاتان قرار میگیرد. و می شود گفت اساسا این کتاب نشان دهنده کاربرد سیستماتیک این چارچوب وضع شده در جنگ داخلی انگلیس است. لویاتان توصیف و تحلیل گذار از وضع طبیعی به جامعه ی مدنی و دولت و استقرار قدرت و حاکمیت و تبعیت و فرمانبرداری بود، درحالی که بهیموت توصیف روند قهقرایی یعنی فروپاشی حاکمیت و دولت و گسترش نافرمانبرداری و بازگشت به وضع طبیعی و عودت ددمنشی و شرارت مردم و جنگ همه بر ضد همه است. بهیموت تنها کاربرد نظریه ی عمومی لویاتان در یک نمونه ی خاص تاریخی نیست، بلکه زمینه ی پیدایش حوزه ی فکری دیگری در اندیشه ی سیاسی هابز را فراهم می کند و به تولید «دانش سیاسی» جدیدی می انجامد، که می توان از آن به عنوان «آموزش یا تربیت سیاسی» نام برد.
معرفی کتاب مشکله هویت ایرانیان امروز (ایفای نقش در عصر یک تمدن و چند فرهنگ)
ایرانیان از یک سو ملتی هستند با میراثی بسیار غنی و از سوی دیگر در مرحلهای سرنوشتساز از تاریخ خود قرار دارند. کوشش آنها در دو دههی گذشته در دموکراسیسازی و گسترش مشارکت عمومی دلالت بر این دارد که میخواهند سرنوشت خود را به دست بگیرند و در جهان امروز ایفای نقش کنند. راست این است که برای بازیگری در روند تمدنسازی، نخست باید نسبت به این میراث غنی آگاهی داشت و آن هم به دست نمیآید، مگر به این پرسش که «ایرانی کیست» پاسخی کلان داده شود؛ پاسخی که هم رابطهی او با گذشتهاش را حفظ کند و هم حرکت او به سوی آینده را استوار. این گام در عصر حاضر که ویژگی آن «یک تمدن» (تمدن رایانه و فناوری) و «چند فرهنگ» است و هم ضروری و هم امکانپذیر است. محتوای کتاب مشکلهی هویت ایرانیان امروز کوششی است برای صورتبرداری بیطرفانه از عناصری که این پاسخ کلان را میسازند. با این حال، هویت مقولهای انتزاعی، نامتغیر، ایستا و ابدی نیست. سیر تاریخی «رودخانهی هویت ایرانی» نشان میدهد که دورانهای تولید تمدنی و فرهنگی در تاریخ ایران، ایرانیان به وجهی ابتکارآمیز مناسبات خود با خود، با دیگر همنوعان، با زمان و با مکان خویش را بازآفرینی، بازتعریف و بازسازی کردهاند. مفروض کتاب حاضر این است که هویت بهنگام و برای عصر جهانی شدهی ایرانیان چند بعدی است و بهناچار باید با خمیرمایههای ایران، دین، سنت و تجدد قوام و دوام یابد. گفتارهای کتاب، هم به تحلیل هریک از این لایهها و هم، به بازسازی و تلفیق تازهای از آنها پرداخته است.
مشکله هویت ایرانیان امروز (ایفای نقش در عصر یک تمدن و چند فرهنگ) - انتشارات نی
نامزد سیوپنجمین دورهی جایزهی کتاب سال در بخش «ادبيات زبانهای ديگر»
مانونگو ورا، خوانندهی انقلابی شیلیایی که کمی قبل از کودتای پینوشه، بهگونهای تصادفی از شیلی خارج شده و بعد از کودتا به پاریس رفته، در چند سال نخستِ بعد از کودتا با ترانههایش زبان گویای وطن خفقانگرفتهی خود شده و در میان جوانان اروپا جایگاهی بیهمانند پیدا کرده. اما حالا، دوازده سال بعد از کوتای ۱۹۷۳ دیگر نه اعتقادی به آنچه میخوانده دارد و نه چشمانداز امیدبخشی پیش روی خود میبیند. دیگر نمیخواهد به خودش و مخاطبانش دروغ بگوید. از سوی دیگر، صداهایی قدیمی و مرموز او را به زادگاهش، به وطنش میخوانند. پس به این امید که هستی تکهتکهشدهی خود را بار دیگر به هم پیوند بدهد، به شیلی بازمیگردد. اما آنچه در وطن مییابد بسی دور از انتظار و آرزوی اوست…
معرفی کتاب دین در جوامع مدرن (مقالاتی در جامعهشناسی دین)
باور راسخ بسیاری از اندیشمندان دوران مدرن این بود که مدرنیته بر زمین ویرانهی دین پیریزی شده است. در این دوران، پارادایم غالب بر حوزههای گوناگونی چون فلسفه، جامعهشناسی، مردمشناسی، روانشناسی، روانکاوی و غیره نابودی گریزناپذیر دین در سیر تحول و دگرگونی اندیشهی بشری بود. این پارادایم بهویژه از نیمهی دوم سدهی بیستم با چالش جدی رشد و شکوفایی باورها، آداب و اعمال دینی در درون کشورهای غربی رهاشده از قیمومیت کلیسا روبهرو شد. کتاب حاضر گزیدهای است از نوشتهها و کنکاشهای اخیر چند چهرهی برجستهی جامعهشناس دین در فرانسه دربارهی وضعیت کنونی امر دینی این کشورها. نویسندگان بر این باورند که بازگشت امر دینی بیش از اینکه بهمعنای رجعت به گذشته باشد، فراوردهی پدیدهی بازخوانی منابع معنایی گذشته و نیز درهمآمیزی آنها با منابع مشروعیتبخش مدرن است. در چنین وضع و حالی، ملاکِ حقانیتِ یک باور تجربهی شخصی و رهاورد سودمند آن برای فرد است. رویهمرفته، کتاب حاضر میتواند نکات بسیار ارزندهای را در اختیار خوانندگان فارسیزبان قرار دهد و آنان را در دریافت بهتر از جایگاه دین، صور دینداری در جوامع مدرن و چالشهایی که دین در ظرف و زمینهی نوین با آن روبهرو است یاری دهد.
دین در جوامع مدرن (مقالاتی در جامعهشناسی دین) - انتشارات نی
… به این اثر بهعنوان اصول ریاضی فلسفهی طبیعی مینگرم. چرا که بهنظر میرسد وظیفهی اصلی فلسفه این است که نیروهای طبیعی موجد حرکات در پدیدهها را بیابد و آنگاه از نیروهای بهدست آمده پدیدههای دیگر را تبیین کند و با این دیدگاه است که گزارههای کتابهای اول و دوم را ارائه نمودهام. در کتاب سوم، من این نیروها را در تشریح منظومهی جهانی بهکار گرفتهام و با استفاده از گزارههایی که در کتابهای قبلی به طریق ریاضی طرح و اثبات شدهاند و از روی پدیدههای سماوی، نیروی جاذبهی اجسام به سوی خورشید و سیارات دیگر را بهدست آوردهآم و آنگاه با استفاده از این نیروها و گزارههای دیگر که آنها نیز جنبهی ریاضی دارند، حرکات سیارات، ستارههای دنبالهدار، ماه و دریا را نتیجه گرفتهام.