آموزش و قدرت

آخرالزمانی در همین نزدیکی مجموعه مقالاتی است که به گفته خود نویسنده نوعی بیوگرافی فکری او است. احمد صدری در این مقالات به تحلیل و بیان نظریات خود در حوزه‌های گوناگون مرتبط با دین و فرهنگ پرداخته است. در فصل اول مسأله بسیار ایرانی «رسالت روشنفکران» که از سال‌های دانشجویی در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران با نویسنده بوده منجمله نقد «مصاف تمدن‌های هانتینگتون» و بازسازی مفهوم تمدن را می خوانیم.  فصل دوم حاوی تلاش‌هایی برای تعمق در آسیب‌شناسی سیاسی واجتماعی ایران است. این فصل مقاله «نشانگان فلج سیاسی» را دربر دارد که ابتدا به انگلیسی نگاشته شده بود و در اینجا مصاحبه‌ای درمورد آن مقاله به نقل از (مرحوم) مجله آفتاب آمده است. این مقاله در میان کارکنان و نهادهای مربوط به امور خارجه بازتاب قابل توجهی داشته است. دو فصل آخر کتاب شامل گزیده‌ای از مقالاتی است که پس از وقایع ۱۱ سپتامبر نوشته شده‌اند. فصل سوم گزیده ای از مقالات چاپ شده در روزنامه دیلی استار بیروت است که به موضوع افشای مقدمات و تحلیل پیامدهای جنگ نابخردانه نومحافظه‌کاران و رئیس جمهور آمریکا با تروریسم جهانی و روشنگری در این زمینه می پردازد و مقالات فصل چهارم منجمله «تأملات یک ایرانی...» و «تجملات تنهایی» نوعی تفکر با صدای بلند است که غیر از نقشی که در خودآگاهی نویسنده داشته (چراکه نوشتن یکی از بهترین طرق فکرکردن است) مکالمه‌ای از سویدای دل بین یک ایرانی در غرب و جهان غیرایرانی به حساب می‌آید.

نویسنده در این کتاب تلاش می‌کند مطالعه‌ی جامعه‌شناختی از اندیشه‌ها و آرای جلال آل احمد یکی از برجسته‌ترین روشن‌فکران تاریخ معاصر ایران به دست دهد. او تلاش کرده که از زاویه‌ی اصول و مبادی جامعه‌شناختی به اندیشه‌های وی بنگرد و ببیند که او در باب مسائل اجتماعی به ویژه مسائلی که به قلمروی توسعه مربوط بودند، چگونه می‌اندیشید. و این اندیشه در سطح نظری چه ارمغانی برای جریان فکری اجتماعی آورده است. نویسنده پس از بررسی و عرضه‌ی تعریف‌های توسعه، تعریفی عام از توسعه آورده که عبارت است از فرآیند گذار از سنت به تجدد. وی در ادامه آن دسته از عومل فرهنگی را که می‌توانستند تسهیل‌کننده‌ی جریان توسعه باشند مشخص کرده و چگونگی لزوم تغییر ساخت فکری جامعه‌ی سنتی را برای دست‌یابی به توسعه نشان می‌دهد. او در ادامه بحث می‌کند که روشن‌فکران چه نقشی در این میان داشته‌اند و با جست‌وجو در نوشته‌های جلال آل احمد، نشان می‌دهد که او در این موقعیت، چه وضعی داشته و تا کجا با توسعه کنار می‌آمده و در چه مواردی افکارش به مانعی بر سر راه آن تبدیل می‌شده، آن‌گاه علل توسعه‌نیافتگی از نظر آل احمد را بررسی و راه حل‌هایی را برای آن عرضه می‌کند. در بخش‌های پایانی نیز نگرش آل احمد نسبت به جنبه‌های کلان توسعه، مساله‌ی غرب، رابطه‌ی سنت و تجدد و پذیرش لزوم نوسازی دینی را ارزیابی کرده است. فصل پایانی کتاب به بحث تکنولوژی که مظهر توسعه‌یافتگی است، اختصاص دارد.