آنجا که هيولا ها خوابيده اند

معرفی کتاب تاریخ فلسفه‌ی راتلج - جلد چهارم: رنسانس و عقل باوری سده‌ی هفدهم

کتاب تاریخ فلسفه‌ی راتلج - جلد چهارم: رنسانس و عقل باوری سده‌ی هفدهم، به مرور اندیشه‌های فلسفی قرن‌های چهاردهم تا هجدهم می‌پردازد و مهم‌ترین مکاتب و فیلسوفان دوران رنسانس تا روشنگری را معرفی می‌کند. این کتاب، با ویراستاری ج. اچ. آر. پارکینسون، بیشتر بر روی فلسفه‌ی رنسانس و عقل‌باوری قرن هفدهم متمرکز است و می‌کوشد ضمن واکاوی ریشه‌های علم مدرن، ایده‌های بزرگانی همچون دکارت، لایبنیتس، اسپینوزا، بیکن و هابز را بررسی کند.

درباره‌ی کتاب تاریخ فلسفه‌ی راتلج - جلد چهارم: رنسانس و عقل‌باوری سده‌ی هفدهم

دوران قرون‌ وسطی که از قرن پنجم آغاز شده بود، درن هایت در قرن چهاردهم رو به افول گذاشت و در پی آن طبقه‌های اجتماعی جدیدی ظهور کردند. این طبقات گرایش کمتری به دین داشتند، عموماً تاجر و صنعتگر و شهرنشین بودند و علایق و افکار این‌جهانی و انسانی‌تری را دنبال می‌کردند. محققان به این برهه رنسانس می‌گویند که تا چند قرن ادامه یافت و ضمن متحول کردن تمام شئون زندگی، به عصر مدرن منتهی شد. دوران رنسانس بر روی فلسفه نیز عمیقاً تأثیر گذاشت و باعث شکل‌گیری ایده‌های فلسفی جدیدی شد. این فلسفه در دوره‌ای عملاً موازی فلسفه‌ی مسیحی (مدرسی) بود و حتی اشتراکاتی هم با آن داشت؛ مثل‌اینکه هردوی آن‌ها رویکردی کلاسیک داشتند و دائماً به فلسفه‌ی یونان ارجاع می‌دادند. بااین‌وجود تفاوت بزرگی آن‌ها را از هم متمایز می‌کرد؛ برخلاف فلسفه‌ی مسیحیت که متکی بر آموزه‌های مسیحی بود، رنسانس حول انسان می‌گشت و نگاهی اومانیستی داشت فیلسوف رنسانسی دیگر عالِم دینی نبود و الزامی نداشت که حتماً الهیات خوانده باشد. با تکامل اومانیسم و ظهور عصر روشنگری در قرن هفدهم، عملاً علم بود که جای مذهب را گرفت. کتاب تاریخ فلسفه‌ی راتلج - جلد چهارم: رنسانس و عقل‌باوری سده‌ی هفدهم (Routledge History of Philosophy Volume IV) می‌کوشد این دوره‌ی سیصدساله را مرور کند و به مهم‌ترین آرا و مکاتب فکری آن زمان بپردازد. این کتاب نگاهی اجمالی به رنسانس می‌اندازد و تکامل فلسفی آن را توضیح می‌دهد. بااین‌حال، بیشتر مطالب حول فلسفه‌ی خردگرایی است که سنگ بنای عصر روشنگری و در ادامه، دوران مدرن را گذاشت. در اواخر قرن شانزدهم، در اوج رنسانس فیلسوفی ظهور کرد که تا حد زیادی با دیگر فلاسفه متفاوت بود. فرانسیس بیکن، متفکری انقلابی، که بر اندیشه‌ورزی علمی تأکید می‌کرد و معتقد بود که وظیفه‌ی پژوهشگر نه صرفاً مشاهده‌ی طبیعت، که دخالت در آن است. ایده‌ای بی‌سابقه که باعث شد او را فیلسوف علوم تجربی بدانند. بیکن به حلقه‌ی اتصال میان علم و فلسفه بدل شد و سعی کرد این دو را به هم نزدیک سازد. پس از او فیلسوف دیگری به نام دکارت، به ایده‌های بیکن عمق بیشتری بخشید و توانست ضعف‌های آن را پوشش دهد. دکارت، اسپینوزا و لایبنیتس باوجوداینکه با هم متفاوت بودند و حتی همدیگر را نقد می‌کردند، اما اشتراکاتی داشتند که باعث شد پژوهشگران آن‌ها را در یک مکتب جای دهند: مکتب عقل‌باوری. فیلسوف‌های مکتب عقل‌باوری اعتقاد داشتند با عقل و بدون کمک احساسات می‌توان حقیقت را درک کرد. کتاب تاریخ فلسفه‌ی راتلج - جلد چهارم: رنسانس و عقل‌باوری سده‌ی هفدهم با اشاره به همین موضوع، به فلسفه، متافیزیک و شناخت این سه متفکر بزرگ قرن هفدهم می‌پردازد و عقایل آن‌ها را تشریح می‌کند. کتاب بخش‌هایی را به فیلسوف‌های غیرعقل‌باور مثل هابز هم اختصاص می‌دهد و جدل و مباحثه‌ی این دو گروه را تفسیر می‌کند.

معرفی کتاب در مسیر ماتریالیسم تاریخی

بررسی تحولات مارکسیسم در جهان غرب، همچنین لزوم انتقاد از پایه‌ها و مبانی نظریه‌های ساختارگرایی و پساساختارگرایی اهدافی بوده‌اند که پری اندرسون را به نگارش کتاب در مسیر ماتریالیسم تاریخی واداشته‌اند. در این کتاب تاریخی، فلسفی، جامعه‌شناختی و سیاسی با تناقضات مارکسیسم آشنا می‌شوید. در عین حال، بحران‌هایی را که تاکنون از سر گذرانده، مورد تحلیل قرار می‌دهید. ظهور ماتریالیسم تاریخی و گسترش آن از موضوعات اصلی این کتاب محسوب می‌شود.

درباره‌ی کتاب در مسیر ماتریالیسم تاریخی

پری اندرسون (Perry Anderson) در دهه‌‌ی 1970 در باب مشخصه‌های مارکسیسم کتابی نوشت با عنوان «ملاحظاتی درباره‌ی مارکسیسم غربی» که همچنان با گذشت پنج دهه از زمان انتشار آن، به‌عنوان یکی از منابع اصلی برای شناخت مبانی مکتب مارکسیسم به شمار می‌رود. نویسنده در بخش‌هایی از این کتاب پیش‌بینی‌هایی را در مورد آینده‌ی مارکسیست‌ها ارائه داده بود که برخی از آن‌ها محقق شده‌‌اند اما برخی دیگر با گذر زمان، مهر باطل خورده‌اند. اثری که اکنون پیش رو دارید، کتاب در مسیر ماتریالیسم تاریخی (In the tracks of historical materialism) بازهم به همان نکاتی اشاره دارد که در کتاب قبلی بیان شده بودند و تجدیدنظرهای مؤلف را در باب برخی از مطالب و پیش‌بینی‌های مطرح‌شده در اثر نخست وی، دربرمی‌گیرد. اگرچه به‌راحتی نمی‌توان ادعا کرد کتاب دوم دنباله‌ای برای کتاب اول محسوب می‌شود اما این را هم نمی‌توان انکار کرد که به لحاظ موضوعی و روش‌شناختی شباهت‌های بسیاری میان آن‌ها دیده می‌شود. از زمان چاپ کتاب ملاحظاتی درباره‌ی مارکسیسم غربی، نظریه‌های تازه‌ای برای بررسی پدیده‌های فلسفی، سیاسی، جامعه‌شناختی و تاریخی وارد میدان شده‌اند. از میان آن‌ها می‌توان به نظریه‌های ساختارگرایانه و پساساختارگرایانه اشاره کرد. مبانی فکری این نظریه‌ها گاه در تقابل با مارکسیسم قرار می‌گیرند. یکی از اهداف پری اندرسون برای نگارش اثر حاضر این بوده که مارکسیسم را با توجه به رقبای تازه‌نفس خود، یعنی ساختارگرایی و پساساختارگرای، مورد تحلیل قرار دهد و مطالب کتاب پیشین خود را مجدداً ارزیابی کند. کتاب حاضر، اثری است فشرده، هوشمندانه و تا حد زیادی قابل‌درک برای طیف متنوعی از مخاطبان.