اعترافات گرگ تنها

چرا یک کارگردان فیلمنامه خاصی را انتخاب می کند؟ برای اینکه بازیگران طبیعی و واقعی جلوه دهند بعد از گرفتن یک صحنه چه کاری باید انجام دهند؟ چگونه می توانید یک سکانس پر برخورد و اکشن را در منطقه ای پرتردد و معروف مثلا در قلب منطقه الماس نیویورک اجرا کرد؟ و نکات بسیار زیاد دیگری که درباره ساخت فیلم از ابتدا تا انتها مورد نیاز است را سیدنی لومت یکی از کارگردانان معتبر دوران ما در کتاب فیلم ساختن به تفصیل بیان می کند. لومت این کتاب را در ۱۳ بخش تنظیم کرده که عبارت است از: «کارگردان: بهترین شغل جهان»، «فیلم نامه: آیا نیازی به نویسنده هست؟»، «سبک»، «بازیگران: آیا بازیگر می تواند خجالتی باشد؟»، «دوربین: بهترین دوست کارگردان»، «طراحی صحنه و لباس»، «بالاخره رسیدیم به ساختن فیلم»، «دیدن کار روز قبل رنج و سرمستی»، «اتاق تدوین بالاخره تنهایی»، «آوای موسیقی: صدای صدا»، «میکس: تنها بخش خسته کننده سینما»، «کپی اول کودکی متولد می شود» و «استودیو: آیا تمام زحمات من برای این بود؟». مترجم این کتاب در مقدمه ای نوشته: «یکی از مهم ترین ویژگی های «فیلم ساختن» این است که چیزهایی را درباره بازیگرها و کار با آنها می گوید که در هیچ کلاس درسی نمی توان آنها را شنید و یاد گرفت. لومت ... دنبال این بوده که توضیح دهد خودش به عنوان کارگردانی خوب و قابل احترام در سینمای امریکا، چگونه فیلم می ساخته؛ برای این است که همه چیز را از اول توضیح می دهد ... تا در نهایت به خواننده اش بگوید فیلم کاری گروهی است نه کاری شخصی».

«خاکستر» یکی از رمان‌های سه‌گانه حسین سناپور است. «آتش» و «دود» دو رمان دیگر این سه‌گانه هستند. که می‌توان اشتراکات و یا فضایی نزدیک به هم در این کتاب‌ها دید.

حسین سناپور را خوانندگان رمان‌های فارسی با رمان «نیمۀ غایب» می‌شناسند که در اواخر دهۀ هفتاد منتشر شد و با اقبال خوانندگان و جوایز ادبی روبرو شد. حسین سناپور نویسندۀ پرکاری است که تاکنون چند رمان‌ و مجموعه داستان از او چاپ شده است. علاوه بر این، او در زمینۀ آموزش نویسندگی نیز تاکنون چند کتاب تالیف کرده است. موضوع رمان‌های «خاکستر» و «دود» به هم شباهت دارد. نگاه شخصیت مظفر در «خاکستر» شبیه به نگاه حسام در «دود» است. بیان دیدگاه‌ها، سرگشتگی‌ها و حتی حدیث نفس این دو شخصیت شباهت زیادی به هم دارد. مظفر شخصیتی است که در دهۀ پنجاه مبارز و آرمانگرا بوده است، در دهۀ شصت چریک و حالا مدیری اقتصادی و سرمایه‌دار است.

او از آرمان‌هایش دست‌شسته و قدرت انجام هر کار کثیف اقتصادی را دارد، او در بیرون از خانه مدیری ظاهرا موفق است اما نتوانسته همسر و پدری خوب یا حتی معشوقی ایده‌آل برای لادن باشد. داستان «خاکستر» در طی بیست و چهار ساعت بعد از خودکشی لادن، معشوقه و همکار مظفر، می‌گذرد. روایتی نزدیک به جریان سیال ذهن، داستان را پیش می‌برد. مرگ لادن از زوایای گوناگون پرداخت می‌شود.

بازگشت به گذشته (فلاش بک) و روایت کابوس‌های او همه در خدمت پرداخت زندگی لادن هستند. نویسنده افکار، واکنش‌ها، خاطره‌ها و تداعی‌هایی که بدون ترتیب منطقی در ذهن شخصیت می‌گذرند، نشان می‌دهد.

این نوع روایت، به شیوۀ جریان سیال ذهن نزدیک است. مرگ لادن گره داستان است و تعلیق نیز با رمزگشایی از این مرگ شکل می‌گیرد و همین امر باعث همراهی خواننده با شخصیت‌ها و داستان می‌شود. شخصیت‌ها هرکدام نمایندۀ قشر خاصی از جامعه هستند و همین باعث شده است که آدم‌های داستان به تیپ نزدیک باشند تا شخصیت.

فسادهای اقتصادی، لابی‌ها، پول‌شویی‌ها، رانت و ... از مواردی هستند که نویسنده به آن‌ها می‌پردازد. دغدغه‌های سیاسی و اجتماعی در آثار سناپور مشهود است و در این رمان نیز این دغدغه‌ها با وضوح بیشتری در داستان گنجانده شده‌اند.

سناپور در گفتگویی بیان کرده است: «داستان‌نویسی بدون جسارت ممکن نیست. چطور ممکن است با این همه خبر دربارۀ فسادهای سازمان‌یافته، نخواهیم بنویسیم‌شان، این طبیعی‌ترین واکنشی است که من می‌توانم نشان بدهم.» علاقمندان به رمان‌ها اجتماعی و سیاسی می‌توانند، بخشی از معضلات امروز جامعۀ ما را در رمان «خاکستر» و در قالب داستانی خوش‌خوان ببینند.