بازدم

کتابِ اندیشیدنِ فراگیر: آدمی و جهانِ او، اثرِ ادگار مورن، اندیشمندِ فرانسوی، دربارۀ آیندۀ انسان و جهان است. مسئلۀ مورن این است که زندگیِ آیندۀ انسان بر روی این کرۀ خاکی با چه خطرات و تهدیدها و در عینِ حال نویدها و امیدهایی رو‌به‌روست. صد البته، مورن قصدِ پیشگوییِ آینده را ندارد. او سرِ آن دارد که با نگاهی چندوجهی به ما نشان دهد که وضعیتِ زندگیِ انسان در حوزه‌های مختلفِ علم و فن‌آوری و اقتصاد و دین و محیطِ زیست و... احتمالاً با چه چالش‌ها و فرصت‌هایی روبه‌روست. از همین روی، مورن در کتابِ اندیشیدنِ فراگیر با نگاهی کل‌گرا و جامع‌نگر ارتباطِ حوزه‌های مختلفِ زیستِ انسان را ردیابی می‌کند. کتاب با مرورِ زمینه‌های کیهانی، طبیعی، زیستی و اجتماعیِ زندگیِ بشر پیچیدگی و درهم‌بافتگیِ مسائلِ انسانی و راهِ ورود به این دنیای پیچیده را می‌کاود و با استخراجِ بینش‌ها و بصیرت‌هایی از انسان‌شناسی، البته به معنایی که خود از این لفظ مراد می‌کند، نشان می‌دهد که چرا بی‌اعتنایی به پیچیدگی و درهم‌بافتگیِ امور راه‌حل‌های متخصصانِ جزءنگر را چه‌بسا با شکست رو‌به‌رو کند. در عینِ حال، مورن بر محدودیت‌های معرفتِ انسانی تأکید دارد و هر گونه خوش‌بینیِ ناشی از غرورِ شناختی و جزمیت را نگران‌کننده می‌یابد. واقعیت‌های مطرح‌شده در اندیشیدنِ فراگیر در کنارِ نگاهِ چندجانبۀ مورن به آیندۀ حیاتِ بشری این کتاب را به اثری جذاب و خواندنی بدل کرده است.  

موضوع اصلی و صریح تعقیب و آزار و هنر نوشتن نسبت و رابطهی میان فلسفه و سیاست است. لئو اشتراوس در این اثر از طریق ارائهی شرحهایی دقیق بر ابنمیمون، یهودا هلوی، و اسپینوزا این مساله و پرسش را میکاود. او در این اثر نشان میدهد که فلاسفه حقایق و بصیرتهای فلسفی یا مناقشهانگیز را از جامعهی سیاسی پنهان میکنند. آنها حقایق و باورهای حقیقی خود را از عوام پنهان میکنند. آنها چنین میکنند زیرا معتقدند جامعهی سیاسی یا «شهر» ظرفیت درک یا پذیرش این حقایق را ندارد؛ اینکه عنصر اصلی جامعهی سیاسی «دروغ» است. از همین رو، بیان صریح حقایق فلسفی در جامعه سیاسی هم به تعقیب و آزار فلاسفه و هم به تباهی و فساد جامعهی سیاسی منجر میشود. اما، آنها فقط به پنهان کردن بسنده نمیکنند؛ بلکه آنها از طریق آنچه اشتراوس «هنر نوشتن» مینامد، به نحوی مینویسند که در عین پنهان ساختن حقایق فلسفی از عوام، آن حقایق را در دسترس اقلیت اندکی قرار میدهند که «میتوانند بفهمند». آنها از این طریق هم از فلسفه و هم از جامعهی سیاسی محافظت میکنند. اشتراوس این کارکرد دوگانه را فلسفهی سیاسی در معنای عام کلمه مینامد. با توجه به جداییناپذیری فلسفهی سیاسی از نوعی «هنر نوشتن»، اشتراوس استدلال میکند که فهم آثار فلاسفهی سیاسی مستلزم نوعی «هنر خوانش» یا «هنر خوانش بین خطوط» است. فقط خوانندهای که از چنین هنری برخوردار باشد، میتواند به اعماق آثار فلسفهی سیاسی نفوذ کند و حقایق یا تجربهی فلسفی موجود در آنها را بیابد. از آنجا که موضوع یا مسالهی نسبت میان فلسفه و سیاست موضوع ضمنی همهی آثار اشتراوس است، و با توجه به اینکه تعقیب و آزار و هنر نوشتن مستقیماً و صراحتاً به این موضوع میپردازد، بیتردید کسی که تعقیب و آزار و هنر نوشتن را بخواند و بفهمد، عملاً فلسفهی سیاسی لئو اشتراوس را فهمیده است. تعقیب و آزار و هنر نوشتن شاهکلید ورود به آثار و تفکر لئو اشتراوس است.