بعد از پایان

در حماسة فردوسی، قهرمان رازآمیزی وجود دارد که بی‌گناه در تبعید کشته می‌شود و از خونش گیاهی می‌روید. در گذشته‌ها هر سال در اول نوروز به نام و آیین او مراسمی در ماوراءالنهر برگزار می‌شد. این قهرمان که سیاوش نام دارد وارد فهرست ایزدان نباتی چون دموزی و تموز شد. به ویژه همتای ادونیس یونانی فینیقی تبار که بسیار زیبا و فریبنده بود در اوستا چند بار نام سیاوش، کوی سیاورش ملقب به نام‌آور و شریف آمده است. در شاهنامة فردوسی سیاوش پسرکاوس، شاه کیانی، و پدر کیخسرو است که در تبعید به توطئة‌ گرسیوز و فرمان افراسیاب، شاه تورانی، کشته شد. در سده‌های سوم و چهارم هجری، مغان ماورالنهر روز اول نوروز، خروسی قربانی می‌کردند و در مرگ سیاوش می‌کشتند. آیا از این روایت‌ها از اوستا تا تاریخ بخارا می‌توان بی‌چون چرا گفت که سیاوش ایزدی نباتی است مانند خدایان بین‌النهرین و مصری و آسیای صغیر، هم‌سان تموز و آتیس و ادونیس؟. کتاب حاضر پاسخی است به انبوهی نوشته‌های فارسی و به زبان‌های خارجی که این قهرمان حماسی را ایزد نباتی خوانده‌اند و گاهی از این فراتر رفته و این تندیس گیاهی را به آن سوی مرزهای فرهنگی ایران انداخته‌اند. در این نوشته از یافته‌های جدید هندشناسان دربارة حماسه‌ها به ویژه آثار خانم دکتر «رومیلا تاپار»، تاریخ‌نگار معاصر هند، سود جسته شده است.