بعد از پایان

این کتاب درباره عضوی از بدن، مغز و کاری که این عضو انجام می دهد، ذهن است. در طول تکامل، مغز نیز چون دیگر اعضای بدن برای سازگاری با شرایط محیطی و روشهای مختلف زندگی، به خدمت گرفته شده است. اگر مغز که وسیله نقلیه ذهن است، در طول تکامل تکوین پیدا کرده است، آیا می شود گفت که ذهن نیز در طول تکامل، رشد و تکوین یافته است؟ پاسخ به این سؤال می تواند هم «آری» باشد و هم «نه». مغز و ذهن «نخستیها» برای زندگی در جنگل یا در صحرای آفریقا تکوین یافته اند. آنها برای حل مسائل خاصی چون پیدا کردن غذا، سرپناه، تولیدمثل و پرورش بچه ها سازگاری پیدا کرده اند. : اما انسان علاوه بر تکوین زیست شناختی در رابطه با محیط طبیعی زیست، در رابطه با محیط اجتماعی نیز دارای ذهنی فرهنگی شده است. یعنی ذهن انسان علاوه بر توانایی هایی که در رابطه با طبیعت به دست آورده، آمادگی های منحصر به خود همچون تدوین موسیقی، خواندن، نقاشی کردن، برنامه ریزی رایانه ای و رأی دادن در انتخابات را به دست آورده است. ذهن فرهنگی ما دائما خود را بازتاب می دهد. به عبارتی دیگر، ذهن همان حرف زدن و فکر کردن درباره ذهن است.