تئودور آدورنو

تاريخ فشرده‌ي اتحاد شوروي شيلا فيتس‌پاتريک از هر کتاب محققانه‌ي ديگري به معجزه نزديک‌تر شده است. براي خواننده‌ي عادي علاقه‌مند به فهم روشني از تاريخ اتحاد شوروي نوشته شده، ولي در عين حال تحليل مجمل و متوازني از ده‌ها سال مطالعات شوروي‌شناسي به دست مي‌دهد. مروري فوق‌العاده خواندني بر کل تاريخ اتحاد شوروي از 1917 تا 1991 است، پر از روايات شنيدني و جزئيات ملموس اما همچنين مطابق با بالاترين معيارهاي علمي. از هيجانات سياسي افراطي پرهيز دارد و از عقلانيت اخلاقي فطري سرشار است.» اسلاووي ژيژک «فيتس‌پاتريک به نظر ناممکني را ممکن مي‌کند و کل تاريخ اتحاد شوروي (و حتي اندکي از دنباله‌اش) را در يک نشست نقل مي‌کند. اين روايت روشن و گيرا از تاريخ شوروي، بي‌نهايت خواندني، عجيب فشرده، و فوق‌العاده موشکافانه است.» آلکسيس پِري، نويسنده‌ي جنگ از درون: خاطرات محاصره‌ي لنين‌گراد «فيتس‌پاتريک پيشروترين نويسنده‌ي تاريخ اتحاد شوروي در همه‌ي جهان است. او با قلم شيوا و تدوين استادانه‌اي خروارها اطلاعات عالي را در متني کاملا ًهمه‌فهم خلاصه مي‌کند.» چوئي چاترجي، نويسنده‌ي روسيه در تاريخ جهان: رويکردي فراملّي شيلا فيتس‌پاتريک استاد بازنشسته‌ي افتخاري تاريخ روسيه در دانشگاه شيکاگو، استاد افتخاري دانشگاه سيدني، و استاد دانشکده‌ي علوم اجتماعي و انساني دانشگاه کاتوليک استرالياست.

هنگامي که «ماکسيم گورکي»، از اردوگاه‌هاي سيبري ديدن کرد، تا آخرين ساعات همه‌چيز همان‌طور گذشته بود که قدرت مي‌خواست. در همان لحظه‌هاي آخر بود که زنداني‌اي حقيقت را پيش روي نويسنده‌ي بزرگ روس گذاشت و به قول الکساندر سولژنستين، درست در زماني که گورکي سوار بر قايق، آنجا را ترک مي‌کرد، آن زنداني تيرباران شد و توامان همه‌ي آن آرمان‌هاي انساني جا گرفته در ذهن شبه‌ پيامبر شوروي، درحال فروريختن بود. هرچند او نمي‌دانست که اين فروريختن هم، به قيمت جان آن زنداني تمام شده است! گورکي پيرسال‌تر از آن بود که بتواند براي روايت آن‌چه دانسته بود کاري کند و ازهمين‌رو ظهور سولژنستين و روايت‌هايش از گولاگ، الزامي بود و مبدل به سهمگين‌ترين روايت‌هاي تاريخ بشري از سرحدات رنج زير يوغ استبداد شد. با اينکه در آغازين سال‌هاي پسااستاليني، نيکيتا خروشچف، سومين رهبر اتحاد جماهير شوروي، از در دوستي با سولژنستين درآمد و اجازه‌ي انتشار کتاب «يک روز از زندگي ايوان دنيسويچ» را صادر کرد، اما هيچ‌کس انتظارش را نداشت ماجراي گولاگ و گولاگي‌ها، از آن‌چه بر ايوان دنيسويچ رفته، فراتر باشد. شوک عظيم دوازده سال پس‌از چاپ «يک روز از زندگي...» اتفاق افتاد: نسخه‌هاي زيرزميني و بدون سانسور «مجمع‌الجزاير گولاگ»، حاصل ده سال تحقيق و تفحص الکساندر سولژنستين از اردوگاه‌هاي کار اجباري شوروي و گفت‌وگو با بازماندگان، در زمستان 1974، ميان مردم دست به دست شد. درحالي‌که جاسوسان کا. گ. ب، در همه‌جا به‌دنبال سولژنستين‌خوان‌ها بودند، وقايع‌نگاري هول‌انگيز و هوش‌رباي برنده‌ي نوبل ادبيات 1970، منظر مردم شوروي و همه‌ي جهانيان را نسبت به اعماق وحشت زيستن در جهان استاليني، براي هميشه تغيير داد. مجمع‌الجزاير گولاگ به مثابه‌ي تجربه‌اي در تحقيق و تفحص ادبي، فقط از عهده‌ي نويسنده‌اي متعهد، چپ‌گرا و معتقد به آرمان‌هاي بزرگ اخلاقي و انساني هم‌چون سولژنستين برمي‌آمد که وجدان بيدارش، به او اجازه‌ي سکوت برابر رنج و محنت مردمش را نمي‌داد. خواندن کتاب بزرگ سولژنستين، در زمانه‌ي اکنون، بايد همراه با يادآوري جمله‌هاي خود او در پيامش هنگام دريافت نوبل ادبيات باشد، تا گولاگ‌هاي دور و نزديک خودمان را در همين هزاره‌ي سوم، فراموش نکنيم: «بياييد هيچ‌يک از مدعوين اين خوان ضيافت از خاطر نبرند که همين الساعه زنداني‌هاي سياسي در دفاع از حقوقي که محدود و پايمال شده‌اند، در اعتصاب غذا به سر مي‌برند.»