تجربه‌های اخیر (۵)

حقوق بشر آرمانی بشری برای برقراری جامعه‌ای به دور از «ترس» و «فقر» است؛ جامعه‌ای که در آن نه فرد قربانی آرمان‌های اجتماعی شود و نه به نام آزادی، جامعه به اسارت «فردیت» یا «فقر» دچار گردد. با وجود همه‌ی اختلاف‌نظرهایی که در مورد حقوق بشر وجود دارد، اعلامیه‌ی جهانی حقوق بشر هنوز هم می‌تواند نقطه‌ی وحدتی برای حل تعارض‌ها، اختلاف‌های دینی، فکری، نژادی و… باشد. حقوق بشر پاسخی به این پرسش اساسی جامعه‌ی بشری است که آیا می‌توانیم به‌رغم همه‌ی اختلاف‌ها در مسائل اعتقادی، سیاسی، قومیتی، جنسیتی و… در کنار هم با صلح و امنیت و برابری زندگی کنیم؟ آیا می‌توانیم گفت‌وگو را برترین ارزش، مدارا را سودمندترین روش، و عشق و محبت را، حتی نسبت به مخالف و دشمن، زیباترین و عملی‌ترین راه همزیستی بدانیم؟ آرمان حقوق بشر این است که فقط با برقراری برابری و حفظ کرامت انسانی می‌توان امنیت و آرامش را در جامعه برقرار کرد. حقوق بشر آخرین دستاورد خرد جمعی بشر است. اگرچه هنوز تا تحقق همه‌ی آرمان‌های آن راه درازی در پیش داریم، اما می‌توان آن را آرمانی مشترک برای همه‌ی بشریت دانست.

ژاک رانسیر در کتاب کلام خاموش پرسش از چیستی ادبیات را از نو طرح می‌کند. ظاهراً همگان تصور روشنی از ادبیات دارند، اما بر سر تعریف آن اجماعی وجود ندارد. رانسیر به جای آن‌که تعریفی نو از ادبیات ارائه کند به لحظه‌ی شکل‌گیری این اصطلاح جدید رجوع می‌کند تا آن را در متن یک تغییر ادراکی ژرف جای دهد. به دنبال این تغییر، نظم سلسله‌مراتبیِ حاکم بر موضوع‌ها و ژانرهای ادبی که بنای بوطیقای کهن را تشکیل می‌داد فرو می‌ریزد و جای خود را به نوعی برابری ریشه‌ای میان موضوع‌ها و از هم گسستن ژانرها می‌دهد که بر اثر آن هر چیزی می‌تواند از ظرفیت ادبی برخوردار باشد و هیچ موضوعی نمی‌تواند فرم یا سبک خاص خود را تحمیل کند. این برابری ریشه‌ای مبنای آشوبناک ادبیات در مقام پدیده‌ای نوظهور و ناکامل است و از ادبیات موجودی دوپاره و متناقض می‌سازد که دائم در پی رسیدن به انسجام و غلبه بر تعارض‌های درونی و بیرونی خود است. تحلیل پردامنه‌ی رانسیر، که از یک سو تا افلاطون و ارسطو کشیده می‌شود و از سوی دیگر به ایدئالیسم آلمانی و جنبش رمانتیسم می‌رسد، چارچوب نظری جدیدی برای فکرکردن به تاریخ هنر و ادبیات از خلال همین تعارض‌ها و تضادها فراهم می‌کند. در این چارچوب جدید، مسائل ریشه‌داری چون نسبت میان هنر پیشرو و سیاست رهایی‌بخش، هنر برای هنر و هنر در مقام بیان اجتماع، و نسبت میان هنر و زندگی از نو طرح می‌شوند و صورتی تازه پیدا می‌کنند. رانسیر در کلام خاموش موشکافی‌های نظری خود را با تفسیرهای بدیعی از آثار نویسندگانی چون فلوبر، بالزاک، مالارمه و پروست همراه کرده است.

کلام خاموش (درباره ادبیات و تناقض‌هایش) - انتشارات نی