خشونت (پنج نگاه زیرچشمی)

اگر حتي نيمي از آن لذتي را در خواندن‌اش داشته باشي که من در نوشتن‌اش داشته‌ام تو همان قدر پول‌ات را هدر رفته خواهي يافت که من زحمات‌ام را" از رقعه به خواننده جستاري در خصوص فاهمه‌ي بشري اولين و مفصّل‌ترين متن نظام‌مند در سنّت تجربه‌گرايي است جان لاک (1704-1632) کار در مورد جستار را از حوالي سال 1671 شروع کرد و اولين ويراست‌اش را در 1689 منتشر کرده که به سرعت مورد اقبال جوامع فلسفي قرار گرفت و در همان سال‌هاي باقي مانده از حيات لاک بارها منتشر و به زبان‌هاي ديگر ترجمه شد بعضي از مشهورترين و پرنفوذترين مباحث جستار که لاک با تفصيل زياد به آن‌ها مي پردازد. - عبارت اند از: برهان‌هاي متعدد براي اينکه انسان‌ها فاقد ايده‌هاي فطري‌اند (و بحث در اينکه اين فقدان، اخلالي در دين و اخلاق ايجاد نمي‌کند)، کيفيات اوليه و ثانويه، حافظه امر نامتناهي، ضرورت و اختيار، هويت شخصي، نام‌هاي جوهرها، ذات واقعي و ذات نامي، نقص‌هاي زبان، دانش شهودي و برهاني، دانش بشر درباره‌ي خدا، نسبت ايمان و خرد. آخرين ويراست جستار در سال 1700 منتشر شد و ترجمه ي فارسي بر اساس چاپ استاندارد 1975 است.

هنگامي که «ماکسيم گورکي»، از اردوگاه‌هاي سيبري ديدن کرد، تا آخرين ساعات همه‌چيز همان‌طور گذشته بود که قدرت مي‌خواست. در همان لحظه‌هاي آخر بود که زنداني‌اي حقيقت را پيش روي نويسنده‌ي بزرگ روس گذاشت و به قول الکساندر سولژنستين، درست در زماني که گورکي سوار بر قايق، آنجا را ترک مي‌کرد، آن زنداني تيرباران شد و توامان همه‌ي آن آرمان‌هاي انساني جا گرفته در ذهن شبه‌ پيامبر شوروي، درحال فروريختن بود. هرچند او نمي‌دانست که اين فروريختن هم، به قيمت جان آن زنداني تمام شده است! گورکي پيرسال‌تر از آن بود که بتواند براي روايت آن‌چه دانسته بود کاري کند و ازهمين‌رو ظهور سولژنستين و روايت‌هايش از گولاگ، الزامي بود و مبدل به سهمگين‌ترين روايت‌هاي تاريخ بشري از سرحدات رنج زير يوغ استبداد شد. با اينکه در آغازين سال‌هاي پسااستاليني، نيکيتا خروشچف، سومين رهبر اتحاد جماهير شوروي، از در دوستي با سولژنستين درآمد و اجازه‌ي انتشار کتاب «يک روز از زندگي ايوان دنيسويچ» را صادر کرد، اما هيچ‌کس انتظارش را نداشت ماجراي گولاگ و گولاگي‌ها، از آن‌چه بر ايوان دنيسويچ رفته، فراتر باشد. شوک عظيم دوازده سال پس‌از چاپ «يک روز از زندگي...» اتفاق افتاد: نسخه‌هاي زيرزميني و بدون سانسور «مجمع‌الجزاير گولاگ»، حاصل ده سال تحقيق و تفحص الکساندر سولژنستين از اردوگاه‌هاي کار اجباري شوروي و گفت‌وگو با بازماندگان، در زمستان 1974، ميان مردم دست به دست شد. درحالي‌که جاسوسان کا. گ. ب، در همه‌جا به‌دنبال سولژنستين‌خوان‌ها بودند، وقايع‌نگاري هول‌انگيز و هوش‌رباي برنده‌ي نوبل ادبيات 1970، منظر مردم شوروي و همه‌ي جهانيان را نسبت به اعماق وحشت زيستن در جهان استاليني، براي هميشه تغيير داد. مجمع‌الجزاير گولاگ به مثابه‌ي تجربه‌اي در تحقيق و تفحص ادبي، فقط از عهده‌ي نويسنده‌اي متعهد، چپ‌گرا و معتقد به آرمان‌هاي بزرگ اخلاقي و انساني هم‌چون سولژنستين برمي‌آمد که وجدان بيدارش، به او اجازه‌ي سکوت برابر رنج و محنت مردمش را نمي‌داد. خواندن کتاب بزرگ سولژنستين، در زمانه‌ي اکنون، بايد همراه با يادآوري جمله‌هاي خود او در پيامش هنگام دريافت نوبل ادبيات باشد، تا گولاگ‌هاي دور و نزديک خودمان را در همين هزاره‌ي سوم، فراموش نکنيم: «بياييد هيچ‌يک از مدعوين اين خوان ضيافت از خاطر نبرند که همين الساعه زنداني‌هاي سياسي در دفاع از حقوقي که محدود و پايمال شده‌اند، در اعتصاب غذا به سر مي‌برند.»