دانشنامۀ فلسفۀ استنفورد-معرفت‌شناسی اجتماعی

هسته‌ی اصلی برنامه‌ی پژوهشی جامعه‌شناسی هنر این گزاره است که تاریخ هنر «تاریخ تحول درون‌ذاتی سبک‌های هنری نیست» بلکه داستان کشمکش گروه‌ها و گفتمان‌ها بر سر هویت‌بخشی به برخی آثار و دریغ‌داشتن این هویت/برچسب از برخی دیگر است. این کشمکش‌ها همواره در چارچوب یک «قلمرو» رخ می‌دهند و درواقع برسازنده و خمیرمایه‌ی شکل‌دهنده‌ی همان «جهان هنری» یا «میدانی»‌اند که چیزی به اسم هنر و کسی به نام هنرمند در آن‌جا خلق می‌شود. آفرینش هنری و پویایی اجتماعی عمیقاً در هم‌تنیده‌اند و درک روشمند این درهم‌بافتگی مستلزم طرد و نفی اسطوره‌هایی چون «ذات/اصالت اثر هنری»، «منشأ بدوی هنر» و «رازآلودگی/تقدس هنر» است. کتاب حاضر، مشتمل بر مقالاتی در دو بخش تئوریک و مطالعه‌ی تجربی، می‌کوشد اهم آرای نظریه‌پردازان این حوزه را به بحث و نقد بگذارد و سپس با ارائه‌ی چند کار تحقیقاتی در خصوص موضوعات متنوع این حوزه (موسیقی، سینما، نقاشی، معماری، اپرا) نمونه‌هایی از شیوه‌ی انجام مطالعه‌ی تجربی و نتایج آن‌ها را در اختیار خواننده قرار دهد.

از نمایشنامه‌نویسان یونان باستان هیچ‌یک به اندازه‌ی ائوریپیدس برای خواننده‌ی امروزی سخن گفتنی ندارد. مضامین عمده‌ی آثار او: ستمدیدگی زنان، قساوت و بیهودگی جنگ و درماندگی و ابتذال فاتحان، تعارض میان آزادی و نظم، ایمان و عقل و احکام جزمی و واقعیت، هنوز هم انسان امروزی را به خود مشغول داشته است. نمایشنامه‌های او به یاد ما می‌آرد که انسان‌بودن به چه معناست. ارسطو او را تراژیک‌ترین نمایشنامه‌نویس می‌خواند و برخی دیگر او را نخستین شاعر دموکراسی لقب داده‌اند. ائوریپیدس هنرمندی سنت‌شکن بود. او هسته‌ی اصلی اسطوره را حفظ می‌کرد اما در روایت داستان و پردازش شخصیت‌ها راه خود را می‌رفت. زمانه‌ی ائوریپیدس با ظهور فیلسوفانی چون سقراط و پروتاگوراس جهش بزرگی در فرهنگ یونان پدید آورد و این تحول در هنر آن زمان، خاصه در تراژدی‌های ائوریپیدس بازتاب یافت. او متفکری شکاک بود، ذهنی جستجوگر و خرده‌سنج داشت که با پاسخ‌های متعارف قانع نمی‌شد. بسیاری از باورهای اهل زمانه را آماج تردید و انتقاد می‌کرد و از همین روی میان مردم هم‌روزگار خود چندان محبوبیتی نداشت. قدر والای او در قرن چهارم ق.م. شناخته شد و بار دیگر در قرن بیستم در کانون توجه قرار گرفت. نمایشنامه‌نویسان رمی، ازجمله مشهورترین ایشان یعنی سنکا ائوریپیدس را استاد و راهنمای خود می‌شمردند و میراث او از طریق ایشان به نمایشنامه‌نویسان عهد رنسانس رسید. در این مجموعه پنج نمایشنامه را که بی‌گمان در شمار بزرگ‌ترین دستاوردهای اوست گرد آورده‌ایم. هریک از این نمایشنامه‌ها جنبه‌ای از تفکر و دغدغه‌های انسانی این شاعر بزرگ را به ما نشان می‌دهد و در همه‌ی آن‌ها با شاعری آشنا می‌شویم که زبان شعر را تا اوجی دست‌نیافتنی تعالی بخشیده است.