درآمدي بر ساختار اسطوره‌اي شاهنامه

کتاب روح اقدس از مجموعه اثار محی الدین ابن عربی است. محی‌الدّین ابن عربی که نامی آشنا برای دوستداران عرفان و تصوف محسوب می‌شود، در ادبیات عرفانی جنبه‌ای قدسی دارد. درباره‌ی وی نظرات بسیاری وجود دارد و کتاب‌های بسیاری نوشته‌اند. برخی بر این باورند کوشش‌های ابن‌عربی باعث شد عرفان نظری به‌ عنوان یک علم مستقل مطرح شود، به همین دلیل، او را بنیان‌گذار یا تکمیل‌کننده‌ی عرفان نظری می‌دانند. «روح‌القدس» که نام کامل آن «روح‌القددس فی مناصحة النفس» است، یکی از آثار مهم ابن عربی محسوب می‌شود. نویسنده، این کتاب را خطاب به نفس خود اما برای دوست صمیمی و برادر دینی‌اش ابی محمد، عبدالعزیز بن ابی‌بکر قریشی مهدوی نوشته است که در تونس زندگی می‌کرد. این عارف برجسته و نام‌آور در کتاب حاضر یادآور می‌شود که در مقایسه با مردان برتر، کجا ایستاده و چه موانعی او را از رسیدن به بالاترین مقامات باز داشته است. از طرف دیگر، ابن عربی، رأی و نظر خود را درباره‌ی بسیاری از قضایای دینی و عرفانی، از قبیل شرک و توحید، سماع، علم اکتسابی و موهوبی، مراتب سلوک، تجربه‌ی روحی (قدسی)، انسان کامل و قضایای بسیار دیگری بازگفته است.

انسان در جستجوی هویت خویشتن، تنگناهای روانشناختیِ پیش‌ِ ِ روی انسان‌ ِ شوریده‌ی اوانِ قرنِ بیستم را می‌کاود. او که دانشی عظیم از اسطوره‌شناسی و دین، وَ ضمیر ناخودآگاهِ انسان دارد، بر اهمیتِ کنکاش و تفحص و خودکاویِ فرد از خویشتن در مواجهه با پیچیدگی‌های دوران معاصر، تأکید می‌کند. ماهیتِ رویاها و اهمیت ِ نمادها، نقشِ ناخودآگاه و جستارِ فردانیت، موضوعاتِ اصلیِ سلسله مقالاتِ این کتاب هستند. و چیزی که بیش از همه بر آن تأکید می‌ورزد، نقشی‌ست که مخزنِ عظیمِ نمادها و کهن‌الگوها و تجارب ِ مشترکِ بشر، در همه‌ی قوم‌ها و نسل‌ها، در سرنوشتِ او دارد؛ اصطلاحِ یونگ در وصفِ این مخزن، ناخودآگاه جمعی یا collective unconscious است. او بر این باور است که انسان با غور و نگاه به این ساحتِ عظیم ِ نمادگونه، درکی عمیق از خود و جهانِ پیرامونش یافته و زیستی معنادارتر و کامیاب‌تر خواهد داشت. ایده‌ی مهم و اصلیِ دیگرِ یونگ، چیزی‌ست که او از آن با عنوانِ خویشتنِ در سایه یا Shadow Self یاد می‌کند، و آن را جوانبِ منکوب و مبهمِ روانِ فرد می‌داند. به‌باورِ یونگ اگر انسان این بخش از روانِ خود را بازیابد و بکاود، کشاکش‌ها و تناقض‌های زندگیِ نازیسته‌‌اش را درخواهد یافت که در سطح کلان و همه‌ی بشریت، معضلاتِ جمعیِ نوعِ انسانِ مدرن برملا خواهد شد. و چنین است که با پذیرش و پیوندِ این بخش‌های گسسته و منکوب، در روندی که او فردانیت یا indivisuation می‌خواند، فرد و همه‌ی بشریت به زیست و زندگیِ یکپارچه و اصیل و لاجرم توازن و هارمونی دست خواهند یافت. موضوعاتِ گسترده‌ای همچون آیین گنوسی، فلسفه و اشراق و معنویت و تحلیل و بررسی ِ روانکاوانه‌ی آنها از جانبِ نظریه‌ای که خودِ یونگ مبدع آن است و با عنوانِ گونه‌ها یا تایپ‌های روانشناختی شناخته می‌شود، مضامین اصلی کتاب هستند. یونگ در بخش‌های میانیِ کتاب، مراحلِ زیست و زندگیِ انسانِ کهن یا به زعمِ خودِ وی Archaic man، را برمی‌شمارَد و نظریاتش را در پاره‌ای از موارد در مقابل با دیدگاه‌های زیگموند فروید مطرح می‌کند. در قسمت‌های پایانی کتاب، یونگ به ادبیات هم نقبی می‌زند و حتی فصلی جداگانه را به فرضیاتِ اصلیِ روانشناسیِ تحلیلی که خود وضع کرده اختصاص می‌دهد. و در نهایت دو فصل ِ آخر کتابِ “انسان در جستجوی هویت ِ خویش” مسئله‌ی معنویت ِ انسان ِ مدرن و امروزی را در دورانِ پساجنگِ اول جهانی پیش می‌کشد و آن را با شکوفاییِ اشراق و گنوسی‌گرایی در سده‌ی دومِ مسیحی قیاس کرده، روان‌درمانگرِ نوعیِ مدرن را همچون کشیشِ آن دوران می‌انگارَد. در این کتابِ خوش‌نوشت، همدلی و شفقت ِ یونگ را در تحلیل‌های خردمندانه و هُشیوار از وضعِ انسان به وضوح می‌توان دید.