رقص کاج‌ها

ساموئل بکت دست نوشته وات را در پاریس شروع و در همان شهر تمام کرد. او متن این رمان را در شش دفترچه ثبت کرد که تاریخ انتهای دفترچه نخست یازده فوریه ١٩٤١ است و تاریخ پایان دفترچه چهارم ٢٨ دسامبر ١٩٤٤- بخش عمده رمان در حالی نوشته شد که بکت از گشتاپو می‌گریخت. گریزی که سرانجام او را به شهرکوچک روسیون کشاند. بکت در توصیف این کتاب می‌گوید: «فقط تلاشی است برای عاقل باقی ماندن و جلوگیری از مجنون شدنم.» کتاب وات چهار بخش دارد. شخصیت اصلی کتاب یعنی وات در تلاش برای رهیدن از حصار ذهنیت و رسیدن به عینیت و واقعیت در هر گام شکست می‌خورد، تا به آنجا که حتی من بودن منِ خود را نیز گم می‌کند، تمام سررشته‌ها از دستش در می‌روند و تمام شخصیت‌های دیگر رمان نیز که تلاش می‌کنند به واقعیت جهانی بیرونی شکل و اقوام ببخشد فقط کار را خراب‌تر و پیچیده‌تر می‌کنند. رمان وات سرشار و لبریز از آرایه‌های ادبی است و لبریز از توضیحات مفصل و طولانی در مورد اموری که ظاهراً سطحی‌اند و ارزش توجه ندارند. اما شگرد و ارزش کار بکت در این است که در شرح این تکرارها و تشریح موشکافانه اتفاقات بی اهمیت، بی‌آنکه ادعایی روشنفکرانه در متن مطرح شود، به عمیق‌ترین لایه‌های مفهوم حیات انسان می‌رسد. «سهیل سمی» ترجمه آثار ادبی جهان از نویسندگان مشهوری چون مارگارت اتوود، هنری میلر، کازوئو ایشی گورو، سال بلو، جرج کرول اوتس و ... را در کارنامه خود دارد.

کتاب انقلاب روسیه از سرى مجموعه تاریخ جهان به رویداد بزرگ تاریخ این کشور یعنى انقلاب اکتبر سال ۱۹۱۷ مى‏پردازد.از سال ۱۹۰۵ تا ۱۹۱۷ نظام سیاسى، اقتصادى و دولتى در روسیه به کلى فرو پاشید. چرا در روسیه انقلاب شد؟ نویسنده در پاسخ به سؤال مى‏نویسد چون صبر مردم تحت فشار نظامى که در ناکارآیى و فسادبى‏مانند بود، سرآمد، هیچ ملت دیگرى نمى‏توانست مانند ملت روسیه آن همه محرومیت را در چنان مدت طولانى تاب‏آورد. در انقلاب روسیه هزاران نفر کشته شدند تا از صلح، غذا، مالکیت خصوصى، بهبود شرایط کار، افزایش دستمزدها ودولتى پاسخگوتر برخوردار باشند. انقلاب روسیه، سرگذشت روى کار آمدن نسل جدیدى از حاکمان روس به نام بلشویک‏ها و رهبرشان ولادیمیر ایلیچ‏اولیانوف (معروف به لنین) را به زبانى ساده و جذاب بیان مى‏کند.

ایستاده‌ بودم‌ روی‌ جدول‌ جوی‌، گِل‌های‌ بغل‌ پوتین‌ راستم‌ را مالیدم‌ به‌ لبه‌ جدول‌. سرشب‌ واکسشان‌ زده‌ بودم‌. دلم‌ می‌خواست‌ وقتی‌ بالای‌ سر جنازه‌ام‌ می‌رسند ببینند تر و تمیز، مثل‌ بچه‌ آقاها مرده‌ام‌. تقابل‌ و تناقض‌ حاصل‌ از دنیای‌ مدرن‌، سرمنشأ ماجراها و سردرگمی‌های‌ بسیاری‌ است‌ که‌ هیس‌ راوی‌ یکی‌ از آن‌هاست‌، و البته‌ نه‌ از دیدگاهی‌ قاطع‌. در هیس‌، چنان‌ که‌ لوکاچ‌ در نظریه‌ رمان‌ می‌گفت‌، ارزش‌های‌ تحقق‌ناپذیر و آرمانی‌ قهرمانان‌، به‌ شیوه‌ای‌ نو، نسبی‌ شده‌اند؛ چیزی‌ که‌ دور از دسترس‌ نویسندگان‌ پیش‌ از این‌ بوده‌ است‌. در هیس‌ نویسنده‌ ماجراها را چنان‌ که‌ دیکته‌ می‌شود نشان‌ نمی‌دهد بلکه‌ چنان‌ که‌ خود می‌خواهد نشان‌ می‌دهد و باز بر عهده‌ خواننده‌ می‌گذارد تا ماجرا را آن‌ گونه‌ که‌ می‌خواهد ببیند و رمان‌ توسط‌ راویان‌ مختلفی‌ ساخته‌ می‌شود: پاسبان‌، نظامی‌ گاه‌ دل‌رحم‌ و گاه‌ خشنی‌ که‌ آنچه‌ را می‌خواهد انجام‌ نمی‌دهد و آنچه‌ را نمی‌خواهد انجام‌ می‌دهد؛ جهانشاه‌، قاتلی‌ یا قاتل‌ نمایی‌ یا حتی‌ مقتولی‌ که‌ با لذت‌ به‌ روایت‌ هوس‌هایش‌ می‌نشیند و از کشتن‌ آدم‌ها یا کشته‌ شدن‌ خود می‌گوید؛ نویسنده‌ که‌ در نیمه‌ داستان‌ می‌میرد و به‌ پایان‌ رساندن‌ رمان‌ را به‌ میراث‌ می‌گذارد، و دیگر شخصیت‌هایی‌ که‌ این‌جا و آن‌جا رشته‌ کلام‌ را قطع‌ می‌کنند و از منظر خود به‌ روایت‌ می‌نشینند، تا سرانجام‌ رمانی‌ پدید آید که‌ با هر خوانشی‌ شکلی‌ دیگر به‌ خود می‌گیرد و به‌ تعداد مخاطبانش‌ ماجرا عوض‌ می‌کند. گرایش‌ به‌ نوآوری‌ و تجربیات‌ تازه‌ از بارزترین‌ ویژگی‌های‌ آثار محمدرضا کاتب ست‌ و در همین راستا رمان‌ هیس‌ جایزه‌ کتاب‌ سال‌ منتقدان‌ مطبوعات‌ را هم در سال ۷۹ از آن‌ خود کرده‌ است‌.