رهبران جهان باستان (2) داریوش بزرگ

معرفی کتاب گذشته حیاتی معماری همچون حوزه‌ای دارای همگرایی با توسعه در یک‌سو و میراث در سوی دیگر، می‌تواند حوزه‌ای منتخب باشد برای مطالعهٔ تأثیرات توسعه‌ای بر سنّت و میراث و عکس‌العمل‌هایی هویّتی که این تأثیرات ایجاد می‌کنند. آشکار است که طرح‌های مدرن‌ساز توسعه، محرّک‌هایی اساسی هستند برای تحوّلات تاریخی در تمامی جهان، و ایران سدهٔ اخیر نیز از این قاعده مستثنی نبوده‌است. همزمان تردیدی هم نیست که توسعه باعث تضعیف سنّت‌ها و تغییر چشم‌اندازهای تاریخی می‌شود و بنابراین، واکنش‌‌هایی را نیز در تمامی حوزه‌های اجتماعی و سیاسی برمی‌انگیزد. مدّعای کتاب حاضر آن است که رابطهٔ میان اصالت و هویّت و میراث در یک سو و توسعه در سوی دیگر، به بهترین نحوی به‌واسطهٔ طراحی معماری به موضوع تجربهٔ روزانه و جسمانی، ملموس‌ و نزدیک‌ تبدیل شده و از این رو قابل درک، تحلیل و بررسی است. با تکیه بر چنین مدّعایی، کتاب حاضر با جزئی‌نگری، به مطالعهٔ طرح‌های معماری و گفتمان‌های ناظر بر ساخت بناها و شهرک‌سازی‌ها در دو دههٔ ۱۳۵۰ و ۱۳۷۰ می‌پردازد. یعنی از زمانی که تبعات توسعه، معماران ایرانی را به لزوم توجه به این امر فراخواند تا زمانی که بار دیگر جامعهٔ معماری کشور مشارکت فعّالی را در طرح‌های توسعه‌ای در کشور عهده‌دار گشت.

معرفی کتاب تاریخ سخت کشی “تاریخ سخت کشی” کتابی است به قلم “عباسقلی غفاری فرد”، که صحنه های ناخوشایند اما حقیقی را در برابر دیدگان خواننده هویدا می کند. اگرچه تصویرهایی که خواننده در این کتاب با آن ها رو به رو می شود ممکن است ذهن او را مغشوش نماید اما دید مناسبی از نحوه ی برخورد حاکمان و والیان در تنبیه مخالفین و فاعلان اعمال نابهنجار به دست می دهد. آنچه “عباسقلی غفاری فرد” در این کتاب در صدد اثبات آن برآمده، نشان دادن سختی کش به عنوان جزء لاینفکی از عملکرد اجتماعی در تاریخ کشور می باشد. نویسنده اذعان داشته که شاید در طول زمان از مرارت ها و قساوت کشتن و شکنجه کاسته شده باشد اما همچنان اشکال دیگری از خشونت به خرج دادن، جهت شکنجه یا کشتن برقرار است که شکل دهنده ی بخش جدیدی از “تاریخ سخت کشی” است. وی همچنین به مواردی اشاره می کند که در طول تاریخ به وسیله حکمرانان دادگر و عدالت پیشه صورت گرفته اما مصداق سخت کشی است. به عبارتی “عباسقلی غفاری فرد” با تاکید بر این امر که سخت کشی تنها به دست حاکمان قسی القلب و دژخیم صورت نگرفته و حتی پادشاهان عدالت پیشه و حکام فرهیخته نیز با هدف سرکوب دگراندیشی و ناهنجاری های اجتماعی دست به جنایت های این چنینی زده اند، تئوری جامعه شناختی و تاریخی خود را شرح و بسط می دهد. کتاب “تاریخ سخت کشی” نمونه های مختلف شکنجه و سخت کشی را معرفی کرده و سپس از افراد مختلفی که به این شیوه کشته شده اند در هر بخش یاد می کند. در مجموع بیش از ۱۰ شیوه رایج سخت کشی در این کتاب معرفی شده که به طور مفصل مورد بررسی قرار گرفته اند و سپس در فصل نهایی انواع دیگری از آن که کمتر رواج داشته نیز به صورت گذرا مرور می کند. .

هر چند بحث درباره میزان، حوزه و گستره مداخله دولت در اقتصاد در دهه ۱۹۷۰ میلادی به یک مجادله آیینی در میان اقتصاددانان تبدیل شد و خیل عظیمی از نظریه‌پردازان و اندیشمندان حوزه اقتصاد سیاسی را به تلاش برای یافتن پاسخ درخور به پرسش‌های پیرامون آن واداشت، اما تجربه تقریبا سیصدساله این دست مباحث حکایت از آن دارد که همه کشورهای جهان همواره بیشتر براساس نیاز وقت و اقتضای شرایط کشورشان و همچنین تشخیص نخبگان خود به راه‌حل‌هایی روی آوردند که آمیزه‌ای از مداخله‌گری دولت در اقتصاد و رهاسازی امور اقتصادی به دست بازار و بخش خصوصی بوده است. در این میان، دو رساله‌ای که در این کتاب یعنی «دخالت دولت در اقتصاد» از احمد متین‌دفتری که به کوشش حسن رجبی‌فرد گردآوری شده و منتشر می‌شود نیز از قاعده فوق مستثنی نیستند. برهان‌ها و استدلال‌های وی در رساله اوّل برای انتخاب یک مسیر مناسب و سنجیده با وضع وقت و شرایط حاکم بر ایران موید استقلال رأی وی از کلان‌روایت‌های اقتصادی و سیاسی موجود هستند و موضع‌گیری وی به‌نفع واگذاری صنایع دولتی به بخش خصوصی در رساله دوّم نیز حاصل تجربه‌ای است بیست‌ساله از چگونگی روند فعالیت اقتصادی و امور تولیدی در ایران دوران حاکمیت رضاشاه. در کنار این مباحث و امور اقتصادی، خاطراتی از تلاش و تکاپوی شخص متین‌دفتری در دوران کوتاه نخست‌وزیری‌اش در فاصله آبان ۱۳۱۸ و تیر ۱۳۱۹ که بخشی از رساله دوّم را تشکیل می‌دهد، بصیرت‌هایی را نیز در باب تاریخ سیاسی کشور در این سال‌ها در اختیار علاقه‌مندان و پژوهشگران تاریخ اقتصادی و سیاسی ایران می‌گذارند. مطالعه این کتاب، هم به‌ سبب اهمیت بالای مباحث و مفاهیمی که مطرح شده و مورد بررسی قرار می‌گیرند و هم از جهت انسجام ساختاری و نثر شیوایی که دارد، بسیار سودمند بوده و تجربه‌ای ثمربخش را برای خوانندگان آن به ارمغان می‌آورد.