روش تحقیق معاصر در علوم انسانی

مجموعه‌ی حاضر جستارها و نوشتارهایی را دربردارد که در ده سال گذشته، پس از انتشار جلد نخست حق و مصلحت، به‌تدریج شکل گرفته و عمدتاً منتشر شده‌اند. مباحث این مجموعه پیرامون سه محور قانون، حق و ارزش می‌گردند. قانون ستون فقرات نظام حقوقی است. از این رو، فهم چیستی نظام حقوقی وابسته به درک ماهیت قانون است. چنین فهمی به شکل منفرد و جزئی میسر نیست. به دیگر سخن، به‌نظر می‌رسد درک دقیق‌تر قانون از رهگذر فهم آن در نسبت متقابل با مفاهیم و نظام‌های هنجاری مجاور به‌دست آید. همچنین، مفاهیم و نظام‌های هنجاری در ربط و نسبت با واقعیات موجود در «جهان ممکن» مشترک با خود قرار دارند. مجموعه‌ی عناصر یاد شده زمینه‌ی بروز نظریه‌ی «واقع‌گرایی انتقادی حقوقی» را فراهم می‌آورد، نظریه‌ای که در پی تبیین مفهوم و مبنای قانون در نقطه‌ای میان عدالت و واقعیت است. مفهوم حق، در معنای مدرن، مفهومی نو در جغرافیای فکر و نظام هنجاری است. درک این مفهوم البته در گرو شناخت عناصر گوناگون فلسفه‌ی حق است. این عناصر ناگزیر در نسبتی هم‌گرا با یکدیگر قرار دارند. فلسفه‌ی یادشده به‌نوبه‌ی خود جزئی از نظریه‌ی عدالت است. حقوق و حق، از نگاهی دیگر، از مصادیق ارزش هستند. از این رو، لازم است پابه‌پای بحث از قانون و حق به مقسم آن‌ها،‌ ارزش، نیز پرداخته شود. فلسفه‌ها و نظریه‌های متقن و استوار در حوزه‌های هنجاری، از جمله در دو گستره‌ی پیش‌گفته، در گرو اتخاذ موضع نسبت در خصوص «ارزش» است. محمد راسخ استاد تمام فلسفه‌ی حقوق و حقوق عمومی در دانشگاه شهید بهشتی است.

نام لوکیوس آنائیوس سنکا (۴ قبل از میلاد ـ ۶۵ بعد از میلاد) در مقام خطیب و فیلسوف رواقی چنان‌که بایست شناخته شده است. اما سنکا از بزرگ‌ترین نمایشنامه‌نویسان رم باستان نیز بوده است و آثار او هم به‌سبب کیفیت و هم به‌سبب جایگاهی که در تاریخ تراژدی غرب دارد، شایان توجه بیش‌تر است. سنکا مضمون نمایشنامه‌های خود را از اساطیر یونان وام گرفته و همه نمایشنامه‌هایش، غیر از توئستس، داستان‌هایی را باز می‌گوید که قبلاً در آثار آیسخولوس و سوفوکلس و ائوریپیدس خوانده‌ایم. اما سنکا در میان این سه تن به ائوریپیدس بیش‌تر توجه داشت و اغلب تراژدی‌هایش برگرفته از آثار ائوریپیدس است. سنکا تراژدی یونانی را بر روی زمین آورد و به شخصیت‌هایش چهره‌ای کاملاً انسانی بخشید و شعری باشکوه و شیوا را در روایت این غمنامه‌های ماندگار انسانی به کار گرفت. مضمون آثار او بیش از هر چیز عشق و نفرت و انتقام است و در توصیف صحنه‌های هول‌آور بسی بی‌پرواتر از یونانیان عمل می‌کند. در اهمیت تأثیر سنکا بر نمایشنامه‌نویسان عهد رنسانس و بعد از رنسانس تردید روا نیست. او الهام‌بخش نمایشنامه‌نویسان عهد الیزابت بود و بدین‌سان پیوندی میان دو دوره‌ی مهم تراژدی و نمایشنامه‌نویسی در غرب برقرار کرد و از این روی چهره‌ای ماندگار در تاریخ این هنر به‌شمار می‌رود.