قواعد و زبان خصوصی از نظر ویتگنشتاین

به جرئت مى‏‌توان گفت كتاب مفهوم قانون مهم‏‌ترين اثر، در زمينه‌ی فلسفه‌‌ی حقوق به زبان انگليسى، در سده‌ی بيستم بوده است. اين كتاب، چند سال پس از انتشار، فهم فلسفه‌ی حقوق و شيوه‌ی تدريس آن را در دنياى انگليسى و غيرانگليسى زبان دگرگون ساخت. اين تأثير شگرف موجب شد كه درباره‌ی كتاب و آموزه‌‏هايش مطالب بسيارى، نه‏‌تنها در زمينه‌ی نظريه حقوقى بلكه همچنين در حوزه‌ی فلسفه اخلاق و فلسفه سياسى، منتشر شوند. در نيم سده‌ی گذشته، نظريه‌ی حقوقى پروفسور هارت به كانون توجه در فلسفه‌ی حقوق تبديل شده است. پس از انتشار اين اثر، نظريات جدى‏‌اى كه در مراكز مهم آموزشى و پژوهشى حقوق، در سطح جهان، مطرح شده‌‏اند، صرفاً گامى در جهت بهبود يا نقد نظريه اثبات‏‌گرايى هارت بوده‌‏اند. در اين كتاب، پس از نقد نظريه فرمان، قانون به‏‌مثابه اتحاد قواعد اولى و ثانوى معرفى می‌‏شود. اما اين قواعد بافتى باز دارند و، از اين رو، «تقنين قضايى» بهاى تنظيم قاعده‏‌مند حيات اجتماعى توصيف مى‌‏شود. برداشت قاعده‏‌مند از قانون در مقابل دو گرايش افراطىِ نظرى، يعنى شكل‌‏گرايى و قاعده‏‌شكاكى، قرار دارد كه بايد شرح داده و نقد شوند. پروفسور هارت، پس از اين شرح و نقد، به بحث از نسبت ميان قانون، از يک سو، و اخلاق و عدالت، از سوى ديگر می‌‏پردازد و، باریک‌‏بينانه، نكته‌‏هايى ژرف در اين خصوص پيش مى‏‌نهد. نشان‌‏دادن خلط ميان دو نوع قانون طبيعى، و نيز ترسيم محتواى حداقلى حقوق طبيعى، كه در حقيقت محدوديت‌‏هاى طبيعى همه نظام‌‏هاى هنجارى‏‌اند، نمايانگر موضع نظرى او در برابر حقوق طبيعى هستند. هارت در فصل آخر كتاب، از حقوق بين‌‏الملل به‌‏مثابه مصداقى خاص از نظام حقوقى دفاع مى‌‏كند.

این کتاب بنا دارد تاریخ جنگ‌های صلیبی را که از شروع تا پایان، دو قرن طول کشیده است، از نگاه مورخان و وقایع‌نگاران عرب روایت کند. امین معلوف در مصاحبه‌ای درباره‌ی این کتاب می‌گوید: «آن‌چه در عنوان کتاب اهمیت دارد، نه جنگ‌های صلیبی است و نه اعراب، کلیدواژه‌ی کتاب به روایت است. من که پی‌درپی هم در شرق زیسته‌ام و هم در غرب، سال‌هاست که مشاهده می‌کنم تا چه حد هم شرقی‌ها و هم غربی‌ها از فاصله گرفتن از بینش‌های جزئی و مغرضانه‌شان ناتوان‌اند. گاهی خود را به جای دیگری گذاشتن، نخستین گام به سوی خردمندی است.» در پایان جنگ‌های صلیبی، دنیای مسلمان ظاهراً پیروزی درخشانی کسب می‌کند. غرب با هجوم‌های پی‌درپی‌اش در صدد بود جلوی پیشروی اسلام را در اروپا بگیرد، اما نتیجه‌ای که به دست آمد درست عکس خواسته ی غرب بود، زیرا مسلمانان در پایان جنگ‌های صلیبی آن‌چنان قدرتی بازیافتند که زیر پرچم ترکان عثمانی نزدیک بود اروپا را فتح کنند، اما… امین معلوف، نویسنده‌ی فرانسوی لبنانی‌تبار که در تابستان ۲۰۱۱ به عضویت آکادمی فرانسه انتخاب شده است، با نوشتن جنگ‌های صلیبی به روایت اعراب، در نیمه‌ی دهه‌ی ۱۹۸۰، به دنیای نویسندگی قدم گذاشت. از آثار دیگر او هویت‌های مرگبار و دنیای بی‌سامان، به قلم مترجم این کتاب در نشر نی منتشر شده است.