مثل خون در رگ‌های من: نامه‌های احمد شاملو به آیدا

معرفی کتاب تاریخ فلسفه‌ی راتلج - جلد ششم: عصر ایده آلیسم آلمانی

کتاب تاریخ فلسفه‌ی راتلج - جلد ششم: عصر ایده آلیسم آلمانی به ویراستاری رابرت سولومون و کتلین ام. هیگینز، بر روی قدرتمندترین مکتب قرن نوزدهم، یعنی ایده‌آلیسم آلمانی متمرکز است و از مرحله‌ی شکل‌گیری تا اوج آن را بررسی نماید. این کتاب با ایده و فلسفه‌ی انقلابی کانت آغاز می‌شود، در ادامه به چهره‌های مؤثر این جنبش از جمله فیشته، شلینگ و هگل می‌پردازد و در پایان آنتی‌تز کیرکگور را مطرح می‌کند.

درباره‌ی کتاب تاریخ فلسفه‌ی راتلج - جلد ششم: عصر ایده‌آلیسم آلمانی

ایمانوئل کانت در اوج دوران روشنگری ایده‌ای انقلابی را مطرح کرد که باعث اعتلا و تحکیم این جنبش شد، اما مهم‌تر از آن بنای مکتب فلسفی متمایزی را گذاشت که در قرن نوزدهم به اوج خود رسید. ایده‌آلیسم کانت انقلابی در فلسفه به پا کرد که از لحاظ تأثیرش آن را با انقلاب کوپرنیکی مقایسه می‌کنند. کانت با سه کتاب «نقد عقل محض» (Critique of Pure Reason)، «نقد عقل عملی» (Critique of Practical Reason) و «نقد قوه حکم» (Critique of Judgment) یک پروژه‌ی انتقادی بزرگ را دنبال کرد که اساسش بر منطق و عقل بود. ایده‌آلیست‌های پس از او که همگی آلمانی بودند، از جمله هگل، فیشته و شلینگ، ایده‌های او را تکامل بخشیدند و حتی رادیکال‌تر کردند. این تفکر خیلی زود گسترش یافت و تا چند دهه دنیا را به‌طور کامل تحت سیطره‌ی خود داشت. مکاتبی مثل اگزیستانسیالیسم، پدیدارشناسی و فلسفه‌ی تحلیلی همگی وامدار و ملهم از ایده‌آلیسم هستند. کتاب تاریخ فلسفه‌ی راتلج - جلد ششم: عصر ایده‌آلیسم آلمانی (Routledge History of Philosophy Volume VI) این دوره را به‌طور کامل مرور و مهم‌ترین فیلسوف‌های آن را معرفی می‌کند. کتاب در پی ردپای ایده‌آلیسم به دوره‌ی لایبنیتس باز می‌گردد و این مفهوم را در فلسفه‌ی او می‌جوید. پس‌ از آن از کانت می‌گوید و فلسفه‌ی اخلاق، سیاست و همین‌طور نقد قوه‌ی حکم او را مطرح می‌کند. فیشته و شلینگ، به‌نوعی پل ارتباطی دوره‌ی کانت و هگل بودند و نقش مهمی در انتقال این ایده داشتند. کتاب پس از صحبت در مورد آن‌ها، چندین بخش را به هگل، پدیدارشناسی و منطق او اختصاص می‌دهد. به اعتقاد برخی از محققین، ایده‌آلیسم را باید فراتر از یک فلسفه‌ی صرف دانست. این مکتب به شکل قابل‌توجهی با حوزه‌های مختلفی مثل دین، سیاست، اخلاق و هنر پیوند دارد و در آن‌ها تنیده شده است. کانت با ترکیب کردن عقل‌باوری و تجربه‌گرایی دوران روشنگری، از آن‌ها فراتر رفت و توانست به دیدگاه جدیدی دست یابد. ایده‌آلیسم آلمانی به شکل عمیقی بر فلسفه‌ی غرب تأثیر گذاشت و تقریباً همه‌ی مکاتب بعد از آن یا در ادامه‌ی ایده‌آلیسم بوده‌اند یا به نحوی قصد داشته‌اند به آن واکنش نشان دهند. با وجود تأثیر شگرف این مکتب، در میانه‌های قرن نوزدهم بود که انتقادها آغاز شد و دیگر فیلسوف‌ها برخی از جنبه‌های ایده‌آلیسم را زیر سؤال بردند؛ از جمله مارکس، کیرکگور یا شوپنهاور. کتاب تاریخ فلسفه‌ی راتلج - جلد ششم: عصر ایده‌آلیسم آلمانی، در ادامه‌ی مباحث خود به این منتقدین سرشناس می‌پردازد و نظریه‌ی هرکدام از آن‌ها را مطرح می‌سازد؛ مثل‌اینکه مارکس نیازهای زندگی را در برابر عقل قرار می‌دهد، شوپنهاور به موضوع اراده می‌پردازد و کیرکگور که از بحث دفاع عقلانی از مسیحیت انتقاد و آن را رد می‌کند.

در بخشی از کتاب ملوی می‌خوانیم

آشپزخانه از دور انگار در تاریکی فرورفته بود. و از جهتی چنین بود. اما از جهتی دیگر چنین نبود. چون چشمانم را که به شیشه‌ی پنجره چسباندم نوری ملایم و مایل به قرمز دیدم که نمی‌توانست از اجاق باشد، چون اجاق نداشتم، فقط یک گاز ساده داشتم. بگوییم یک اجاق، اما یک اجاق‌گاز. یعنی در آشپزخانه یک اجاق واقعی هم بود، اما خراب. متأسفم، اما همین است، در خانه‌ای که یک اجاق‌گاز نداشته باشد احساس راحتی نمی‌کنم. شب‌ها، وقتی پاورچین‌پاورچین رفتنم را متوقف می‌کنم، دلم می‌خواهد بروم سمت شیشه، چه روشن باشد چه تاریک، و داخل اتاق را نگاه کنم، ببینم چه خبر است. صورتم را با دستانم می‌پوشانم و از لای انگشتانم با دقت نگاه می‌کنم. چندتایی همسایه را به همین شکل ترسانده‌ام. دستپاچه بیرون می‌آید، کسی را نمی‌بیند. آن ‌وقت از تاریکی‌شان تاریک‌ترین اتاق‌ها در برابرم پدیدار می‌شود، گویی هنوز توأم با چابکی روزِ ناپدیدشده یا نوری که دمی پیش خاموش شده، شاید به دلایلی که هر قدر درباره‌شان کمتر گفته شود بهتر است. اما شفق در آشپزخانه از جنسی دیگر بود و از چراغ‌خواب می‌آمد با دودکش سرخ که، در اتاق مارتا، دیواربه‌دیوار آشپزخانه، مدام می‌سوخت پای مریم عذرای کوچک که روی چوب کنده‌کاری شده بود، آویخته بر دیوار. مارتا که از تاب‌خوردن خسته شده بود آمده بود تو و بر تخت‌خوابش دراز کشیده بود، درِ اتاقش را باز گذاشته بود تا کوچک‌ترین صداهای خانه را از دست ندهد. اما شاید خوابش برده بود. دوباره رفتم طبقه‌ی بالا. پشت درِ اتاق پسرم ایستادم. دولا شدم و گوشم را به سوراخ کلید چسباندم. برخی چشم‌شان را می‌چسبانند، من گوشم را، به سوراخ کلیدها. چیزی نمی‌شنیدم، در کمال تعجب. چون پسرم موقع خواب سروصدا می‌کرد، با دهان باز. خیلی مراقب بودم در را باز نکنم. چون این سکوت ماهیتی داشت که ذهنم را مشغول می‌کرد، تا مدتی کوتاه. به اتاقم رفتم.