پاییز 32

معرفی کتاب تاریخ فلسفه‌ی راتلج - جلد ششم: عصر ایده آلیسم آلمانی

کتاب تاریخ فلسفه‌ی راتلج - جلد ششم: عصر ایده آلیسم آلمانی به ویراستاری رابرت سولومون و کتلین ام. هیگینز، بر روی قدرتمندترین مکتب قرن نوزدهم، یعنی ایده‌آلیسم آلمانی متمرکز است و از مرحله‌ی شکل‌گیری تا اوج آن را بررسی نماید. این کتاب با ایده و فلسفه‌ی انقلابی کانت آغاز می‌شود، در ادامه به چهره‌های مؤثر این جنبش از جمله فیشته، شلینگ و هگل می‌پردازد و در پایان آنتی‌تز کیرکگور را مطرح می‌کند.

درباره‌ی کتاب تاریخ فلسفه‌ی راتلج - جلد ششم: عصر ایده‌آلیسم آلمانی

ایمانوئل کانت در اوج دوران روشنگری ایده‌ای انقلابی را مطرح کرد که باعث اعتلا و تحکیم این جنبش شد، اما مهم‌تر از آن بنای مکتب فلسفی متمایزی را گذاشت که در قرن نوزدهم به اوج خود رسید. ایده‌آلیسم کانت انقلابی در فلسفه به پا کرد که از لحاظ تأثیرش آن را با انقلاب کوپرنیکی مقایسه می‌کنند. کانت با سه کتاب «نقد عقل محض» (Critique of Pure Reason)، «نقد عقل عملی» (Critique of Practical Reason) و «نقد قوه حکم» (Critique of Judgment) یک پروژه‌ی انتقادی بزرگ را دنبال کرد که اساسش بر منطق و عقل بود. ایده‌آلیست‌های پس از او که همگی آلمانی بودند، از جمله هگل، فیشته و شلینگ، ایده‌های او را تکامل بخشیدند و حتی رادیکال‌تر کردند. این تفکر خیلی زود گسترش یافت و تا چند دهه دنیا را به‌طور کامل تحت سیطره‌ی خود داشت. مکاتبی مثل اگزیستانسیالیسم، پدیدارشناسی و فلسفه‌ی تحلیلی همگی وامدار و ملهم از ایده‌آلیسم هستند. کتاب تاریخ فلسفه‌ی راتلج - جلد ششم: عصر ایده‌آلیسم آلمانی (Routledge History of Philosophy Volume VI) این دوره را به‌طور کامل مرور و مهم‌ترین فیلسوف‌های آن را معرفی می‌کند. کتاب در پی ردپای ایده‌آلیسم به دوره‌ی لایبنیتس باز می‌گردد و این مفهوم را در فلسفه‌ی او می‌جوید. پس‌ از آن از کانت می‌گوید و فلسفه‌ی اخلاق، سیاست و همین‌طور نقد قوه‌ی حکم او را مطرح می‌کند. فیشته و شلینگ، به‌نوعی پل ارتباطی دوره‌ی کانت و هگل بودند و نقش مهمی در انتقال این ایده داشتند. کتاب پس از صحبت در مورد آن‌ها، چندین بخش را به هگل، پدیدارشناسی و منطق او اختصاص می‌دهد. به اعتقاد برخی از محققین، ایده‌آلیسم را باید فراتر از یک فلسفه‌ی صرف دانست. این مکتب به شکل قابل‌توجهی با حوزه‌های مختلفی مثل دین، سیاست، اخلاق و هنر پیوند دارد و در آن‌ها تنیده شده است. کانت با ترکیب کردن عقل‌باوری و تجربه‌گرایی دوران روشنگری، از آن‌ها فراتر رفت و توانست به دیدگاه جدیدی دست یابد. ایده‌آلیسم آلمانی به شکل عمیقی بر فلسفه‌ی غرب تأثیر گذاشت و تقریباً همه‌ی مکاتب بعد از آن یا در ادامه‌ی ایده‌آلیسم بوده‌اند یا به نحوی قصد داشته‌اند به آن واکنش نشان دهند. با وجود تأثیر شگرف این مکتب، در میانه‌های قرن نوزدهم بود که انتقادها آغاز شد و دیگر فیلسوف‌ها برخی از جنبه‌های ایده‌آلیسم را زیر سؤال بردند؛ از جمله مارکس، کیرکگور یا شوپنهاور. کتاب تاریخ فلسفه‌ی راتلج - جلد ششم: عصر ایده‌آلیسم آلمانی، در ادامه‌ی مباحث خود به این منتقدین سرشناس می‌پردازد و نظریه‌ی هرکدام از آن‌ها را مطرح می‌سازد؛ مثل‌اینکه مارکس نیازهای زندگی را در برابر عقل قرار می‌دهد، شوپنهاور به موضوع اراده می‌پردازد و کیرکگور که از بحث دفاع عقلانی از مسیحیت انتقاد و آن را رد می‌کند.

برنارد مالامود (1986 - 1914) یکی از غول های داستان نویسی آمریکاست در قرن بیستم. او هم نابغه ای در داستان کوتاه است، هم رمان نویسی خبره. مشهورترین رمانش، تعمیرکار، در سال 1967 برنده ی جایزه ی پولیتزر شده است، رمانی که ترجمه ی فارسی اش در دستان شماست. تعمیرکار مثل عمده ی آثار مالامود به بخشی از زندگی یهودیان می پردازد. منتها مکان داستان در اروپای ابتدای قرن بیستم و روسیه است. مرد جوان یهودی، که تعالیم مذهبی را نیز فراگرفته، برای کار به شهری بزرگ می آید. پاکدست است و بی سروزبان و طی حادثه ای متهم به ارتکاب جرمی بزرگ می شود. اتهامی که او را روانه ی زندان می کند و این تازه شروع ماجرایی است که لحظه به لحظه اش جان مخاطب را نشانه می رود. برخورد آدم ها در زمانه ی سختی، مفهوم ایمان، تنهایی و تلاش برای اثبات خود، از مؤلفه های این شاهکار ادبیات آمریکاست. همچنین در پس زمینه می توان صدای آرام انقلاب روسیه را شنید که دارد شکل می گیرد. مالامود تحولات درونی قهرمان بی چیز و ظلم زده اش را با انواع رخدادهای اجتماعی زمانه و خرده شخصیت هایش گره زده تا شمایلی از یک یهودی سرگردان بسازد که هیچ کس علاقه ای به او ندارد؛ انگار و گویا همه ی کائنات فراموشش کرده اند. مردی که در نهایت تصمیم می گیرد خود را نجات بدهد ولو به هر مشقتی...

جاناتان فرنزن مانند توماس پینچن، دن دلیلو و دیوید فاستر والاس، از آن‌دست نویسندگان آمریکایی است که با فرهنگ معاصر این کشور که تحت سلطه‌ی تلویزیون و اینترنت است، سر عناد دارد و آگاهانه کوشیده است تا رمان‌هایش را از فضای ادبی امریکا که به دنبال رمان‌های سرگرم کننده و خوش‌خوان و بی‌معناست دور کند. او در این راه از تمهیدات گوناگون بهره برده. یکی از این راه‌حل‌ها افزودن به حجم اطلاعات در رمان است که آن را رمان دانشنامه‌ای نیز می‌نامند و پای علوم مختلف از جمله ریاضیات و شیمی و فیزیک را به متن باز می‌کند. فرنزن از سال 1989 میلادی تاکنون پیوسته در کار آفرینش ادبی بوده است. رمان اصلاحات نظر منتقدان و مخاطبان را جلب کرد و به یکی از پرمخاطب‌ترین آثار قرن جدید مبدل شد و برنده‌ی جایزه‌ی ملی کتاب آمریکا شد. آغاز رمان به هجوم خزان می‌ماند و در چند سطر زوال و نابودی را در پیش چشم ترسیم می‌کند. فرنزن با این آغاز نشان می‌دهد که جهان بیرون و درون یکی است و طبیعت همان است که فرد تجربه می‌کند. اصلاحات روایت خانواده‌ای فروپاشیده است. داستان زوجی سالخورده و فرزندان‌شان که کنار یکدیگر و جدا از هم گرفتار مشکلاتی پیچیده اما ساده‌اند. خانواده‌ای که اعضای آن با وجود مشکلات شخصی همچنان دربند و پایبند به احوالات یکدیگرند اما چنان غرق در پریشانی خویش‌اند که ایشان را تنها می‌توان بی‌علاقه به زندگی معرفی کرد. این جهان با سفرهای بسیار و تغییر مداوم فضا چنان رنگارنگ است که مخاطب هرگز گمان نمی‌برد که گرفتار زوال خاندانی آمریکایی است. خاندانی که گویی جایی در قرن جدید ندارد.