چراهای تاریخ ایران جلد 10، ایران از کودتای رضاخان تا پیروزی انقلاب اسلامی

کتاب خاستگاه آگاهي در فروپاشي ذهن دوجايگاهي: گرچه مسئله‌ي آگاهي، پيدايش و كاركرد و ماهيت آن در انسان از زواياي بسيار متعدد علمي، فلسفي و اجتماعي... مورد بحث بوده است، با اين همه مي‌توان گفت كه از نظر علمي ما هنوز در ابتداي راه هستيم: هيچ نظريه‌اي تاكنون سخن آخر را نگفته است و تا رسيدن به نظريه‌اي كه همه‌ي جوانب اين پديده‌ي شگرف بشري ــ پديده‌اي كه جوهرِ انسان شدنِ بشر را توضيح مي‌دهد ــ راهي طولاني در پيش داريم. همچنين ما بايد دريابيم كه هوموساپي‌ينس چگونه به آگاهي دست يافت و علم و هنر و اخلاق را آفريد. و اين تحولِ عظيم، اين دستاوردِ شگفت‌انگيز، بدون نياز به يك جهش جديد پديد آمد. كشفِ مكانيسمِ موجِد اين تحول بزرگ‌ترين دستاورد بشري خواهد بود: كشف چگونگي تحولِ آن موجودِ وحشيِ جنگلي به انسان امروزي. سي سال كار مداوم جوليان جينز در اين زمينه، كوشش‌هاي او در تبيين پاره‌اي از مسائل روان‌شناختي انسانِ امروزي و توضيح بسياري از رفتارهاي انسان كهن از خلال ادبيات باستاني، چنان شگفت‌انگيز و گاه تكان‌دهنده است كه بدون ترديد نمي‌توان از آن‌ها به آساني گذشت. قرائتِ زبانيِ آگاهي، در كنار قرائت كاركردي و ابزاري آن، و قرائت‌هاي ديگر، طيف وسيعي در مقابل ما براي تعمق مي‌گشايند كه دانشجو و پژوهش‌گرِ آگاهي اگر هم براي مسائل مطروحه در آن‌ها پاسخي نداشته باشد، لااقل بايد پرسش‌هاي مطرح‌شده را بداند. انسان‌ها تقريبا از زمان پيدايش آگاهي به مسئله‌ي آگاهي وقوف داشته‌اند. و هر عصري آگاهي را مطابق با مضامين و علايق خود توصيف كرده است. در عصر طلايي يونان، كه مردم آزادانه سير و سياحت مي‌كردند در حالي كه برده‌ها كار مي‌كردند، آگاهي هم به همان اندازه آزاد بود. هراكليت، به ويژه، آگاهي را فضايي عظيم مي‌دانست كه حتي با پيمودن همه راه‌هايش نمي‌توان به مرزهاي آن دست يافت. هزار سال بعد آگوستين در ميان كوه‌هاي پُر از غار كارتاژ از "كوه‌ها و تپه‌هاي تخيلات عاليه‌ي من"، "دشت‌ها و مُغارهاي حافظه‌ي من" كه با مخفي‌گاه‌هاي "تالارهاي متعدد و وسيع كه به نحو شگفت‌انگيزي با انبارهاي بي‌شمار مجهز شده است" حيرت زده شده بود. توجه كنيد كه چگونه استعاره‌هاي ذهن دنيايي است كه ذهن دريافت مي‌كند. نيمه اول قرن نوزدهم عصر اكتشافات بزرگ زمين‌شناسي بود كه در آن‌ها آثار گذشته در لايه‌هاي پوسته‌ي زمين نوشته شده بود. اين امر موجب مردم‌پسند شدن ايده‌ي آگاهي به صورت لايه‌هايي شد كه گذشته‌ي فرد را ثبت مي‌كرد و اين لايه‌ها عميق و عميق‌تر مي‌شد تا آن‌جايي كه نوشته ديگر قابل خواندن نبود. اين تاكيد بر ناخودآگاه تا سال 1875 رشد كرد. در اين سال بيشتر روان‌شناسان اظهار داشتند كه آگاهي تنها يك قسمت كوچك زندگي ذهني است و اين كه احساسات ناآگاه، ايده‌هاي ناآگاه و قضاوت‌هاي ناآگاه بخش اعظم روندهاي ذهني را تشكيل مي‌دهند. درميانه‌ي قرن نوزدهم، شيمي به‌عنوان علم مُد روز جايگزين زمين‌شناسي شد و آگاهي در نظر جيمز ميل و وونت و شاگردانش به صورت ساختار مركبي بود كه مي‌شد آن را در آزمايشگاه به عناصر دقيق حس‌ها و احساس‌ها تجزيه كرد. و همان‌گونه كه لوكوموتيوهاي بخار راه خود را در زندگي روزمره به طرف پايان قرن مي‌پيمودند، آنان نيز به همان صورت راه خود را به آگاهي از آگاهي پيمودند، نيمه‌هوشيار تبديل به ديگ بخار انرژي فشاري شد كه مفرهايي آشكار مي‌طلبيد و هنگامي كه سركوب مي‌شد موجب رفتار روان‌نژندانه شده و از روياهاي ناسرانجام موفقيت‌هاي پنهاني مي‌ساخت. ... (از مقدمه‌ي كتاب)

كتاب گذار از مدرنيته (نيچه فوكو ليوتار دريدا)  در چالش با انديشه‌ي پست‌مدرن نوشته شده است، و مي‌كوشد با بررسي آراءِ چهار تن از پردازندگان اصلي اين نگرش، نگرش انتقادي خود را سازمان دهد. بخش اول، "خردستيزي در انديشه‌ي پست‌مدرن"، تصويري كلي از وضعيت پست‌مدرن ترسيم مي‌كند و به‌ويژه به بررسي آراءِ ژان‌فرانسوا ليوتار و ژاك دريدا اختصاص دارد. بخش دوم، "نقد نيچه از اخلاق"، به بررسي ديدگاه‌هاي نيچه مي‌پردازد كه نفوذي عميق بر انديشه‌ي پست‌مدرن داشته و از پيش‌قراولان آن است. بخش سوم كتاب، "ميشل فوكو و انديشه‌ي انتقادي"، در واقع مي‌خواهد به اين پرسش پاسخ دهد كه آيا پست‌مدرنيسم چارچوب فكري مناسبي براي ارزيابي درست و همه‌جانبه‌ي مشكلات جهان مدرن هست يا نه. به اين منظور، كار فوكو در مقام متفكر برجسته‌ي پست‌مدرن، با انديشه‌ي انتقادي هابرماس، منتقد برجسته‌ي انديشه‌ي پست‌مدرن، مقايسه شده است. يكي از هدف‌هاي اصلي كتاب حاضر، افزون بر معرفي انديشه‌ي پست‌مدرن و طرح نكات انتقادي درباره‌ي آن، تأكيد بر وجهي از انديشه و نگارش فلسفي است: روشن انديشيدن و تعهد به وجه استدلالي در انديشه‌ي فلسفي.

کتاب تاريخ‌نگاري و عكاسي (جستارهايي پيرامون عكس به‌مثابه سندي تاريخي): آن‌چه عكاسى را بيش از ديگر محصولات فرهنگ ديدارى به تاريخ‌‏نگارى نزديک مى ‏كند، پيوندِ نمايه‌‏اىِ عكس با واقعيت است؛ پيوندى كه از همان دهه‌‏هاى نخست پيدايش عكاسى مهم‌ترين امتياز عكس بر ديگر دست‌‏ساخت‏‌هاى ديدارىِ انسان تا آن هنگام ــ نقاشى، گراوور و ... ــ به شمار مى‏‌آمد. از اين قرار، عكس به‏‌مثابه رونوشت و نسخه‏‌اى اصيل و مكانيكى از هستى اجتماعى و تاريخى، مى‏‌توانست منبعى مستقيم و موثق براى دست‏يابى به بسيارى از واقعيت‌‏ها و ازجمله واقعيت‌‏هاى گذشـته باشد، واقعيت‏‌هايى كه از دستـرس و دايـره‌‏ى امكانات و توانايى‌‏هاى گفتمان نوشتارى و مشتقات آن به دور بود. اين مسئله اكنون در تاريخ نظريه‌‏ى عكاسى به مسئله‏‌اى كلاسيک بدل شده است؛ به اين معنا كه به‌‏رغم كهنگى، قدمت و فراوانى متونى كه درباره‌‏ى عكاسى نوشته شده، هنوز هم موضوع اصلىِ گمانه‌‏زنى‌‏هاى نظرى در اين زمينه است. مقاله‌‏هايى كه در اين مجموعه گردآوري و ترجمه شده‏‌اند مي‌کوشند پرتوهايى بر اين مسئله بيفكنند.