کتاب بعد از تاریکی

هنر تئاتر قدمتی دیرینه دارد ، یونانیان که مردمانی بسیار خلاق بودند این هنر مردمی را در سده ششم پیش از میلاد ابداع کردند. در آغاز سده ششم پیش از میلاد ، رومیان که مردمانی اهل عمل بودند، نمایشنامه‌ها، شخصیت‌ها و صحنه‌پردازی‌های یونان را با نیازهای خود سازگار کردند. نمایشنامه‌نویسان و تهیه‌کنندگان یونان و روم باستان تقریباً همه عرف و آیین و تمرین‌های مربوط به نمایش را پایه‌ریزی کردند که تا امروز نیز از آنها پیروی می‌شود. همۀ مفاهیم مربوط به هنر تئاتر، چون تراژدی، کمدی، دلقک‌بازی، قطعه‌های موزیکال و نیز مفاهیم بازیگری، کارگردانی، لباس‌های ویژه بازیگری، صحنه‌پردازی، صحنه‌های متحرک و حتی جوایز بازیگری و بلیت تئاتر ریشه در یونان و روم دارند. در نزد این مردم باستانی، بخصوص یونانیان، تئاتر تنها نوعی تفنن به شمار نمی‌رفت، از آنجا که نمایشنامه‌نویسان و بازیگران، احساسات، عواطف و تجربیات بنیادی انسان، همان عناصر بیان شده در شعر را مجسم می‌کردند، تئاتر گونه‌ای شعر تلقی می‌شد. شعر در بنیادی‌ترین شکل خود، امور یا رویدادهای طبیعی را به صورت گفتاری یا نوشتاری توصیف یا از آنها تقلید می‌کند. تئاتر نیز، با به نمایش درآوردن سخن شاعران در برابر تماشاگران، از طبیعت یا از زندگی تقلید می‌کند.

افسانه‌ی استر و مردخای داستانی قدیمی در کتاب مقدس یهودیان، «عهد عتیق» است. این داستان در میان تاریخ‌دانان محل شک و تردید است که واقعیت تاریخی دارد یا صرفا افسانه‌ است. مرتضی عرب‌زاده‌ی سربنانی در کتاب افسانه‌ی استر و مردخای از همه‌ی جوانب، بررسی و تحلیل کرده است. در بخشی از عهد عتیق داستانی آمده است که با تاریخ هخامنشیان در دوره‌ی خشایارشاه پیوند خورده است. در این افسانه آمده است که دختری به نام استر ناخواسته وارد دربار هخامنشیان شده و بعد از چندی ملکه‌ی دربار و معشوقه‌ی خشاریارشاه گشته است. او هنگامی که به این درجه می‌رسد قوم یهود را حمایت و پشتیبانی فراوان می‌کند. استر همه‌ی مراحل را با راهنمایی و تدبیر مردخای که پدرخوانده‌ و قیم اوست و علاوه بر این، یکی از وزیران خشایارشاه بوده پیش برده. آن‌ها با کمک و همراهی یک‌دیگر دسیسه‌ها و توطئه‌هایی را که در دربار علیه خودشان و قوم یهود برنامه‌ریزی می‌شده است، خنثی کرده و یهودیان را از مهلکه‌ی بزرگ مرگ و نابودی نجات می‌دهند. در انتهای داستان به خاطر پیروزی استر و مردخای بر بدخواهان جشنی می‌گیرند که پس از آن، به نام عید پوریم شناخته می‌شود و یهودیان آن را همه‌ساله جشن می‌گیرند. افسانه‌ی استر و مردخای در میان تاریخ‌دانان محل شک است. عده‌ی زیادی از مورخان بر این باورند که این داستان وجود خارجی ندارد. مورخان یونانی مانند هرودت از استر نامی نبرده‌اند و نام ملکه‌ی غیریهودی دیگر را به خشایارشاه نسبت می‌دهند. از طرف دیگر عید پوریم یکی از مهم‌ترین اعیاد یهودیان است که با تاریخ ایران نسبتی تنگاتنگ دارد. حالا با تمام این اوصاف سوالاتی هنوز درباره‌ی این داستان مطرح است: آیا داستان استر از نظر تاریخی واقعیت دارد؟ این داستان چه اهمیتی برای مطالعات تاریخی دارد؟ خاستگاه عید پوریم چیست؟ آیا یهودیان در زمان خشایارشاه ده‌ها هزار ایرانی را قتل‌عام کردند؟ مرتضی عرب‌زاده‌ی سربنانی در کتاب افسانه‌ی استر و مردخای (واکاوی خاستگاه جشن پوریم) این سوالات را تحلیل کرده است. کتاب حاضر، چهار بخش دارد که در بخش اول به روابط هخامنشیان و یهودیان می‌پردازد، بخش دوم آن درباره‌ی کتاب استر است که بخشی از عهد عتیق است، بخش سوم آن داستان استر به صورت کامل آورده شده است. آخرین بخش کتاب نیز به عید پوریم و خاستگاه‌های آن پرداخته شده است.