کتاب دیوان فخرالدین عراقی

موضوع دانش هرمنوتیک در اصل، فهم متن کتاب مقدس نزد مومنان به آن است. با شکل‌گیری مسیحیت این دانش به فهم مفاد کتاب مقدس اختصاص یافت و در عصر جدید بود که فهم هر متنی خواه کتاب مقدس، خواه شعر فلان شاعر موضوع دانش هرمنوتیک واقع شد. دیلتای بحث خود را دربارۀ هرمنوتیک با اشاره به مکتب‌های تفسیری پرگاموم، اسکندریه و انطاکیه آغاز می‌کند. مهم‌ترین مباحث تفسیری عبارت است از تفسیر دستوری، تفسیر نفسانی و تفسیر تاریخی. شهر پرگاموم در آسیای صغیر دارای مکتب تفسیری بود که در آن اصل تفسیر تمثیلی را از رواقیان اقتباس کرده بودند و به کار می‌بردند. مکتب تفسیری انطاکیه از تفسیر ادبی و دستوری پیروی می‌کرد و مکتب اسکندریه بیشتر تابع تفسیر تاریخی بود. رویکردهای تاریخی، نفسانی و دستوری مهم‌ترین رویکردهای تفسیری در هرمنوتیک کلاسیک بودند. بنابر گزارش دیلتای، مهم‌ترین مفسرانی که آرای آن‌ها در شکل‌گیری دانش هرمنوتیک تا زمان شلایرماخر موثر بوده است عبارتند از فلاسیوس، گلاسیوس، اریگن، باومگارتن، اراسموس، سوکینوس، گروینوس، کلریکوس، زملر، کپه، هاینه، کانت، هردر، فریدریش شلگل، شیلر و ویکو. بخش عمده‌ای از این اثر به دانش هرمنوتیک اختصاص یافته است و به همین دلیل می‌توان آن را نوعی فلسفه زبان یا زبان‌شناسی فلسفی دانست، زیرا دانش هرمنوتیک در پی فهم موضوعات و رفتارهای انسانی و به طور کلی فرهنگ است. فرهنگ نیز بر پایۀ زبان شکل گرفته است، زبانی که واژه‌ها تنها یکی از روش‌های انتقال آن هستند،بنابراین می‌توان هرمنوتیک را تلاشی برای رمزگشایی از زبان به عنوان پایه فرهنگ دانست. بخش دوم این کتاب به تبیین تفکر تاریخی از منظر دیلتای اختصاص دارد. او در مقام صاحب‌نظر تاریخ معتقد به تفکر تاریخی بود و باور داشت که علوم انسانی(در مقابل علوم طبیعی) اصولا و اساسا ساختار تاریخی دارند. او در یک سوم پایانی این اثر زمینه‌های شکل‌گیری تفکر تاریخی را به ویژه در آلمان بررسی کرده و به آرای چهره‌هایی مانند باکل، بورکهارت، شلوسر، موزر و بسیاری دیگر از مورخانی که در شکل‌گیری تفکر تاریخی در جهان آلمانی دست داشته‌اند پرداخته است. مجموعه آثار دیلتای شامل شش جلد از نوشته‌های اصلی دیلتای است که سرتاسر گستره فلسفه او را نشان می‌دهد. این اثر نه تنها منبعی برای تحقیق در تاریخ و نظریه علوم انسانی محسوب می‌شود، بلکه برای تحقیق در زمینه درک فلسفی دیلتای از تاریخ، زندگی و جهان‌بینی‌ها فراهم می‌آورد. نوشته‌های اصلی او در حوزه‌های روانشناسی، زیبایی‌شناسی، اخلاق و تعلیم و تربیت در کنار برخی رساله‌های تاریخی و نقدهای ادبی او در این مجلدات مندرج است.

پدیده‌هایی‌ که‌ در این‌ کتاب‌ بررسی‌ می‌شوند، از زمان‌های‌ بسیار دور شناخته‌ شده‌ بوده‌اند، آنچه‌ امروزه‌ «مانیتیسم‌»، «هیپنوتیسم‌»، «تلقین‌»، «تله‌پاتی‌» و... می‌نامیم‌. در گذشته‌های‌ دور، بخش‌ تجربی‌ علم‌ اسرارآمیزی‌ را در هند، کلده‌ و مصر تشکیل‌ می‌داد که‌ به‌ اعضای‌ طبقه‌ ممتاز جامعه‌ اختصاص‌ داشت‌، کسانی‌ چون‌ کاهنان‌، دولتمردان‌، و طبیبان‌ که‌ در این‌ زمینه‌ کار آزموده‌ بودند راز تواناییشان‌ را نسل‌ به‌ نسل‌ منتقل‌ کردند. «پل‌ ژاگو» که‌ برای‌ خواننده‌ فارسی‌ زبان‌ چندان‌ غریب‌ نیست‌، این‌ مجلد را به‌ ٥ کتاب‌ تقسیم‌ کرده‌ است‌. کتاب‌ اول‌: بررسی‌ مختصر چهار عنصر تأثیرگذاری‌ و نفوذ (شخصی‌) کتاب‌ دوم‌: دوره‌ عملی‌ دستیابی‌ به‌ پدیده‌های‌ رایج‌ مانیتیسم‌ و هیپنوتیزم‌، کتاب‌ سوم‌: پدیده‌های‌ فراروانی‌ استثنایی‌. کتاب‌ چهارم‌: واسطه‌گری‌ و کتاب‌ پنجم‌ شامل‌ کاربرد مانیتیسم‌، تلقین‌ و تأثیر روانی‌ در درمان‌ بیماری‌ها.