کتاب زنان و محیط زیست

هنگامي که «ماکسيم گورکي»، از اردوگاه‌هاي سيبري ديدن کرد، تا آخرين ساعات همه‌چيز همان‌طور گذشته بود که قدرت مي‌خواست. در همان لحظه‌هاي آخر بود که زنداني‌اي حقيقت را پيش روي نويسنده‌ي بزرگ روس گذاشت و به قول الکساندر سولژنستين، درست در زماني که گورکي سوار بر قايق، آنجا را ترک مي‌کرد، آن زنداني تيرباران شد و توامان همه‌ي آن آرمان‌هاي انساني جا گرفته در ذهن شبه‌ پيامبر شوروي، درحال فروريختن بود. هرچند او نمي‌دانست که اين فروريختن هم، به قيمت جان آن زنداني تمام شده است! گورکي پيرسال‌تر از آن بود که بتواند براي روايت آن‌چه دانسته بود کاري کند و ازهمين‌رو ظهور سولژنستين و روايت‌هايش از گولاگ، الزامي بود و مبدل به سهمگين‌ترين روايت‌هاي تاريخ بشري از سرحدات رنج زير يوغ استبداد شد. با اينکه در آغازين سال‌هاي پسااستاليني، نيکيتا خروشچف، سومين رهبر اتحاد جماهير شوروي، از در دوستي با سولژنستين درآمد و اجازه‌ي انتشار کتاب «يک روز از زندگي ايوان دنيسويچ» را صادر کرد، اما هيچ‌کس انتظارش را نداشت ماجراي گولاگ و گولاگي‌ها، از آن‌چه بر ايوان دنيسويچ رفته، فراتر باشد. شوک عظيم دوازده سال پس‌از چاپ «يک روز از زندگي...» اتفاق افتاد: نسخه‌هاي زيرزميني و بدون سانسور «مجمع‌الجزاير گولاگ»، حاصل ده سال تحقيق و تفحص الکساندر سولژنستين از اردوگاه‌هاي کار اجباري شوروي و گفت‌وگو با بازماندگان، در زمستان 1974، ميان مردم دست به دست شد. درحالي‌که جاسوسان کا. گ. ب، در همه‌جا به‌دنبال سولژنستين‌خوان‌ها بودند، وقايع‌نگاري هول‌انگيز و هوش‌رباي برنده‌ي نوبل ادبيات 1970، منظر مردم شوروي و همه‌ي جهانيان را نسبت به اعماق وحشت زيستن در جهان استاليني، براي هميشه تغيير داد. مجمع‌الجزاير گولاگ به مثابه‌ي تجربه‌اي در تحقيق و تفحص ادبي، فقط از عهده‌ي نويسنده‌اي متعهد، چپ‌گرا و معتقد به آرمان‌هاي بزرگ اخلاقي و انساني هم‌چون سولژنستين برمي‌آمد که وجدان بيدارش، به او اجازه‌ي سکوت برابر رنج و محنت مردمش را نمي‌داد. خواندن کتاب بزرگ سولژنستين، در زمانه‌ي اکنون، بايد همراه با يادآوري جمله‌هاي خود او در پيامش هنگام دريافت نوبل ادبيات باشد، تا گولاگ‌هاي دور و نزديک خودمان را در همين هزاره‌ي سوم، فراموش نکنيم: «بياييد هيچ‌يک از مدعوين اين خوان ضيافت از خاطر نبرند که همين الساعه زنداني‌هاي سياسي در دفاع از حقوقي که محدود و پايمال شده‌اند، در اعتصاب غذا به سر مي‌برند.»

پايان قرن نوزدهم، فرديناند فون ريشتهوفن، جغرافي‌دان آلماني، اصطلاحي ساخت براي توصيف شبکه‌ي دادوستد چين در عصر خاندان هان با بقيه‌ي جهان. نامش را گذاشت "راه‌هاي ابريشم" و اين اصطلاح به مذاق همه، از اهل علم گرفته تا مردم عادي، خوش آمد. هنگامي که استقبال خوانندگان از "راه‌هاي ابريشم" را ديدم شگفت‌زده شدم. بيش از يک ميليون نسخه از آن در جهان به فروش رفت، هشت ماه در صدر فهرست ده اثر برتر ساندي تايمز بود، و در بريتانيا و چين و هند و کشورهاي خليج فارس پرفروش‌ترين کتاب شد. نشان داد خيلي‌ها مايل‌اند جهان را بهتر بشناسند و از مردمان و فرهنگ‌ها و مناطقي که گذشته‌ي پررونقي داشته‌‌اند بيشتر بدانند. معلوم شد خيلي‌ها علاقه‌مندند تاريخي را بخوانند که کانون توجه را از قصه‌ي آشناي هميشگي، که روايت برتري اروپا و غرب است، به آسيا و شرق منتقل مي‌کند و به شناخت روابط درهم‌تنيده‌ي مردمان و فرهنگ‌ها و قاره‌ها؛ چگونگي گسترش دين‌ها و زبان‌ها در گذشته، چگونگي انتقال سليقه‌هاي خوراکي و پوشاکي و هنري و رقابت و وام‌گيري آنها از هم کمک کند. "راه‌هاي ابريشم" اهميت محوري تسلط بر منابع و تجارت خارجي را نشان مي‌دهد و از اين رو بسترها و انگيزه‌هاي لشکرکشي‌ها در خشکي و دريا را، که امپراتوري‌ها از آن برخاستند، توضيح مي‌دهد و اجازه مي‌دهد که ما گذشته را نه مجموعه‌اي از دوره‌ها و منطقه‌هاي مجزا و متمايز بلکه زنجيره‌اي ببينيم که جهان را هزاران سال همچون بخشي از تاريخ بزرگ‌تر و فراگيرتري همبسته کرده است.