شصت سال ایستادگی و خدمت – خاطرات مهندس محمد توسلی (جلد دوم)

معرفی کتاب بن بست نوشته ی مهدی رهبری: علایق هدایت از ابتدا تنها نسبت به «ایران»،«نویسندگی»و «روشنگری»بود.همان ها بودند که او را با وجود دردهای ذهنی و هیچ پنداری اش،به ادامه ی زندگیو ا می داشتند و با شوری فراوان به ویژه در دهه ی 1310 بهترین و بی نظیرترین آثار را از وی به ارمغان آوردند. گرچه از ابتدا به خصوص در حوزه ی هستی شناختی به بن بست رسیده بود،اما شعله های ایران دوستی،قلم فرسایی و روشنگری در راه اصلاح گری ها دو او روشن بوده اند.با وجود قرار داشتن در تردیدهای بسیار و دوگانگی میان امید و ناامیدی ناشی از نارسایی های هستی اجتماعی و ... تمام عمر خویش را صرف این نمود تا ماهیت و چرایی این نارسایی ها را بر ملا سازد؛شایدکه با توجه نمودن آدمیان به ویژه ایرانیان به علل این همه فلاکت ها و رنج های دیرینه و تاریخی شان،راهی برای رفع آنها بیابند. ن.شته هایش در باب چنین نارسایی هایی بوده اند؛مانند یک آسیب شناس در درجه ی نخست،قصد شناساندن آسیب ها را داشت و آن را مقدم بر هز چیز دیگری می دانست. طبیعی بود که در این راه همه را با خود دشمن سازد. چرا که در جامعه و جهانی زندگی می نمود که همه ی آن آسیب ها را خود انسان ها به علت جهل و یا منفعت اندیشی شان به وجود آورده بودند.  

مولف، کتاب را به پنج دوره و شرح زیر تقسیم کرده است.. دوره اول: از سال 1604 تا 1797 این دوره همزمان با قدرت گرفتن خاندان کعب در خوزستان است و در آن تاریخ کعب (در قرن هفده و هجده) و چگونگی لشکرکشی کریم خان زند به خوزستان می‌پردازد. دوره دوم: از سال 1797 تا 1834 این دوره مصادف با حکمرانی فتحعلی شاه قاجار و سلسله قاجاریه بر ایران است و در آن ضمن تشریح وضع داخلی قبیله کعب، روابط خوزستان با دولت ایران، ترکیه عثمانی و انگلیسی‌ها بررسی می‌شود. در این دوره و در سال 1812 میلادی تیره محیسن از قبیله بنی کعب قدرت می‌یابد و محمره را مرکز خود قرار می‌دهد. دوره سوم: این دوره با فرمانروایی محمدشاه قاجار مقارن است و در آن قضایایی چون کشاکش میان کعب فلاحیه (شیخ ثامر) و محیسن محمره (شیخ جابر) را دربرمی‌گیرد. تقسیمات اداری خوزستان در سال 1834، خراب شدن سد کویر کوت نهر هاشم و آغاز ویرانی حویزه، تصرف محمره به دست نیروهای ترک در سال 1837 منصوب شدن معتمدالدوله به عنوان حکمران اصفهان، لرستان و خوزستان در سال 1839، عملیات او علیه قبیله کعب و محمره و سرگذشت دردناک اسارت محمدتقی خان، سرکرده بختیاری به دست او، در همین دوره اتفاق می‌افتد. کوشش‌های لایارد و برای باز کردن ایالت بر تجارت انگلیسی و آزمایشی کشتی‌های انگلیسی برای دریانوردی و در کارون از رویدادهای این دوره است. دوره چهارم: این دوره با حکومت ناصرالدین شاه قاجار هم زمان است. گسترش قدرت دولت مرکزی در خوزستان، سرکوبی کعب محیسن، حکومت نظام السلطنه (1896-1887) بر خوزستان، تاسیس اداهر پست ایران در محمره در سال 1981، متصل شدن محمره، اهواز، شوشتر و دزفول از طریق تاسیس سیستم مرکزی تلگراف در برازجان، منصوب شدن اولین کارگزار وزارت خارجه ایران در محمره از جمله رویدادهای این دوره است. دوره پنجم: در آخرین دوره که با حکمرانی مظفرالدین شاه قاجار مصادف است، شاهد رشد سریع منافع سیاسی و تجاری انگلیس در خوزستان هستیم. این دوره مالامال از رویدادهای گوناگون است و در آن اوضاع داخلی خوزستان شمالی، منطقه حویزه، شیخ نشین محمره، قتل شیخ مزعل و جلوس شیخ خزعل در سال 1897، فروپاشی شیخ‌نشین کعب فلاحیه، روابط شیخ محمره (خزعل) با انگلیس و روسیه، تشدید اختلافات خزعل با حکومت مرکزی، مساله گمرکات و... بررسی شد. در سراسر این کتاب از خوزستان به نام عربستان یاد شده است. واقعیت این است که خوزستان لااقل بالغ بر سه قرن(همزمان با حکومت شاه عباس صفوی تا اواخر دوره قاجاریه) به همین نام خوانده می‌شد.