اسپینوزا و سیاست

«آنتیگون» را ژان آنوی نمایشنامه‌نویس فرانسوی براساس نمایشنامه‌ای از سوفکل نوشته است. سوفکل این نمایشنامه را پنج قرن پیش از میلاد نوشته است. در قرن بیستم آنتیگون چند بار بازآفرینی شده است و فضای قرن بیستم به‌خصوص جنگ جهانی و قساوت بشر در حق هم‌نوعان خودش به آن آمیخته شده است. یکی از موفق‌ترین بازآفرینی‌ها نمایشنامه «آنتیگون» اثر آنوی است که آن را در اوج جنگ و در فاصله سال 1941 و 1942 نوشت و در سال 1944 درحالی‌که فرانسه هنوز تحت اشغال نازی‌ها بود، برای اولین بار روی صحنه برد. در آن سال‌ها آنتیگون به نماد مبارزه و مقاومت دربرابر نازی‌ها تبدیل شد. اما این نمایش همچنان زنده است و در جای‌جای دنیا به روی صحنه می‌رود؛ زیرا در این دوره نیز زورگویان و مستبدان زیادی در جهان وجود دارد و مبارزه با آنها هنوز ادامه دارد. در اسطوره‌های یونان آنتیگون دختر ادیپ و یوکاسته است. برادرانش پولونیکس و اتئوکلس در جنگ مخالفان هفتگانۀ تب همدیگر را می‌کشند. کرئون پادشاه تب و دایی آنها تدفین پولونیکس را به جرم خیانت ممنوع می‌کند. آنتیگون از این فرمان سرپیچی می‌کند و می‌گوید که «از قلب فرمان می‌برد». او برادر را به خاک می‌سپارد و به دستور کرئون زنده به گور می‌شود. آنتیگون آنوی علی‌رغم شباهتش با اثر سوفکل تفاوت‌های مهمی با آن دارد که هرچند ناشی از زمینه و زمانۀ آنوی است اما نشان از خلاقیت او دارد. آنوی روح دوران خودش را در این نمایشنامه دمیده است. در «آنتیگون» آنوی تمام شخصیت‌ها در صحنه حاضر هستند و هریک به کاری مشغول هستند. یکی از شخصیت‌های روی صحنه یعنی «صحنه‌خوان» از بقیه جدا می‌شود و تراژدی آنتیگون را همچون یک نقال روایت می‌کند. بنابراین مخاطب از همان ابتدا متوجه می‌شود که چه بر سر آنتیگون و شخصیت‌های دیگر می‌آید. تماشاگر از آغاز نمایش می‌داند آنتیگون خواهد مرد. بنابراین آنوی، ذهن مخاطب را به سمت مسیری می‌برد که آنتیگون تا مرگ طی خواهد کرد و بدین‌سان مخاطب را به سمت توجه به جزئیات هدایت می‌کند. یکی از ساختارشکنی‌های آنوی در زبان تراژدی کلاسیک است. ژان آنوی زبان محاوره را برای روایت اثرش انتخاب کرده است؛ زبانی که مردم کوچه و بازار با آن سخن می‌گویند. کاستن از وجه اسطوره‌ای نمایشنامه و اضافه‌کردن ابعادی امروز به آن یکی دیگر از ویژگی‌های کار اوست. گویی این اتفاقات در فرانسه دوران جنگ جهانی دوم اتفاق می‌افتد، ضمن آنکه در هر زمان و مکان دیگری از جهان معاصر نیز می‌تواند رخ دهد. اجراهای زیادی از نمایشنامه «آنتیگون» به روی صحنه رفته است اما خواندن این نمایشنامه نیز خالی از لطف نیست، اما برای علاقمندان به نمایشنامه‌نویسی خواندن آن امر ضروری است.