اشارت‌های پست مدرنیته

سرهنگ عجیب‌ترین آدم تمام روستا بود. او، که سابقۀ خدمت در ارتش ملی‌گرایان آن هم با درجۀ سرهنگی را داشت، شده بود سوژۀ گروه‌های انقلابی برای تصفیه‌حساب. اما ماجرای او به همین جا ختم نمی‌شد، از طرفی شاه‌کلید حل مشکلات روستائیان بود و از طرف دیگر در روستا «خواجه» صدایش می‌زدند. کشف خواجگی او شده بود راز بزرگ بچه‌های روستا. او اغلب بیکار بود، در خانه می‌نشست و روزنامه می‌خواند. گاهی هم تخمه می‌شکست، اما اوضاع زندگی‌اش از همه بهتر بود، تازه دو گربه هم داشت که عین بچه‌هایش بودند. ماجراهای سرهنگ، که هم قهرمان زمانۀ خود است و هم هدف تصفیه‌حساب‌ها، موضوع جدیدترین و جنجال برانگیزترین رمان مای جیا، نویسندۀ معاصر و مشهور چینی، است. او در اقدامی خلاف عادت داستان‌های جاسوسی و پلیسی را که موجب شهرت جهانی‌اش شده بود رها کرده و حالا در فضایی جدید راوی حوادث زمانه‌ای خاص از چین دهه‌های پنجاه و شصت قرن سابق شده است. مو یان، برندۀ چینی جایزۀ نوبل، این داستان را «مسحورکننده» خوانده و بسیاری از منتقدان ادبی آن را آغازگر دورانی جدید در داستان‌نویسی مای جیا دانسته‌اند.

ایستاده‌ بودم‌ روی‌ جدول‌ جوی‌، گِل‌های‌ بغل‌ پوتین‌ راستم‌ را مالیدم‌ به‌ لبه‌ جدول‌. سرشب‌ واکسشان‌ زده‌ بودم‌. دلم‌ می‌خواست‌ وقتی‌ بالای‌ سر جنازه‌ام‌ می‌رسند ببینند تر و تمیز، مثل‌ بچه‌ آقاها مرده‌ام‌. تقابل‌ و تناقض‌ حاصل‌ از دنیای‌ مدرن‌، سرمنشأ ماجراها و سردرگمی‌های‌ بسیاری‌ است‌ که‌ هیس‌ راوی‌ یکی‌ از آن‌هاست‌، و البته‌ نه‌ از دیدگاهی‌ قاطع‌. در هیس‌، چنان‌ که‌ لوکاچ‌ در نظریه‌ رمان‌ می‌گفت‌، ارزش‌های‌ تحقق‌ناپذیر و آرمانی‌ قهرمانان‌، به‌ شیوه‌ای‌ نو، نسبی‌ شده‌اند؛ چیزی‌ که‌ دور از دسترس‌ نویسندگان‌ پیش‌ از این‌ بوده‌ است‌. در هیس‌ نویسنده‌ ماجراها را چنان‌ که‌ دیکته‌ می‌شود نشان‌ نمی‌دهد بلکه‌ چنان‌ که‌ خود می‌خواهد نشان‌ می‌دهد و باز بر عهده‌ خواننده‌ می‌گذارد تا ماجرا را آن‌ گونه‌ که‌ می‌خواهد ببیند و رمان‌ توسط‌ راویان‌ مختلفی‌ ساخته‌ می‌شود: پاسبان‌، نظامی‌ گاه‌ دل‌رحم‌ و گاه‌ خشنی‌ که‌ آنچه‌ را می‌خواهد انجام‌ نمی‌دهد و آنچه‌ را نمی‌خواهد انجام‌ می‌دهد؛ جهانشاه‌، قاتلی‌ یا قاتل‌ نمایی‌ یا حتی‌ مقتولی‌ که‌ با لذت‌ به‌ روایت‌ هوس‌هایش‌ می‌نشیند و از کشتن‌ آدم‌ها یا کشته‌ شدن‌ خود می‌گوید؛ نویسنده‌ که‌ در نیمه‌ داستان‌ می‌میرد و به‌ پایان‌ رساندن‌ رمان‌ را به‌ میراث‌ می‌گذارد، و دیگر شخصیت‌هایی‌ که‌ این‌جا و آن‌جا رشته‌ کلام‌ را قطع‌ می‌کنند و از منظر خود به‌ روایت‌ می‌نشینند، تا سرانجام‌ رمانی‌ پدید آید که‌ با هر خوانشی‌ شکلی‌ دیگر به‌ خود می‌گیرد و به‌ تعداد مخاطبانش‌ ماجرا عوض‌ می‌کند. گرایش‌ به‌ نوآوری‌ و تجربیات‌ تازه‌ از بارزترین‌ ویژگی‌های‌ آثار محمدرضا کاتب ست‌ و در همین راستا رمان‌ هیس‌ جایزه‌ کتاب‌ سال‌ منتقدان‌ مطبوعات‌ را هم در سال ۷۹ از آن‌ خود کرده‌ است‌.