تازيانه‌هاي سلوك (نقد چند قصيده از سنايي)

انسان در جستجوی هویت خویشتن، تنگناهای روانشناختیِ پیش‌ِ ِ روی انسان‌ ِ شوریده‌ی اوانِ قرنِ بیستم را می‌کاود. او که دانشی عظیم از اسطوره‌شناسی و دین، وَ ضمیر ناخودآگاهِ انسان دارد، بر اهمیتِ کنکاش و تفحص و خودکاویِ فرد از خویشتن در مواجهه با پیچیدگی‌های دوران معاصر، تأکید می‌کند. ماهیتِ رویاها و اهمیت ِ نمادها، نقشِ ناخودآگاه و جستارِ فردانیت، موضوعاتِ اصلیِ سلسله مقالاتِ این کتاب هستند. و چیزی که بیش از همه بر آن تأکید می‌ورزد، نقشی‌ست که مخزنِ عظیمِ نمادها و کهن‌الگوها و تجارب ِ مشترکِ بشر، در همه‌ی قوم‌ها و نسل‌ها، در سرنوشتِ او دارد؛ اصطلاحِ یونگ در وصفِ این مخزن، ناخودآگاه جمعی یا collective unconscious است. او بر این باور است که انسان با غور و نگاه به این ساحتِ عظیم ِ نمادگونه، درکی عمیق از خود و جهانِ پیرامونش یافته و زیستی معنادارتر و کامیاب‌تر خواهد داشت. ایده‌ی مهم و اصلیِ دیگرِ یونگ، چیزی‌ست که او از آن با عنوانِ خویشتنِ در سایه یا Shadow Self یاد می‌کند، و آن را جوانبِ منکوب و مبهمِ روانِ فرد می‌داند. به‌باورِ یونگ اگر انسان این بخش از روانِ خود را بازیابد و بکاود، کشاکش‌ها و تناقض‌های زندگیِ نازیسته‌‌اش را درخواهد یافت که در سطح کلان و همه‌ی بشریت، معضلاتِ جمعیِ نوعِ انسانِ مدرن برملا خواهد شد. و چنین است که با پذیرش و پیوندِ این بخش‌های گسسته و منکوب، در روندی که او فردانیت یا indivisuation می‌خواند، فرد و همه‌ی بشریت به زیست و زندگیِ یکپارچه و اصیل و لاجرم توازن و هارمونی دست خواهند یافت. موضوعاتِ گسترده‌ای همچون آیین گنوسی، فلسفه و اشراق و معنویت و تحلیل و بررسی ِ روانکاوانه‌ی آنها از جانبِ نظریه‌ای که خودِ یونگ مبدع آن است و با عنوانِ گونه‌ها یا تایپ‌های روانشناختی شناخته می‌شود، مضامین اصلی کتاب هستند. یونگ در بخش‌های میانیِ کتاب، مراحلِ زیست و زندگیِ انسانِ کهن یا به زعمِ خودِ وی Archaic man، را برمی‌شمارَد و نظریاتش را در پاره‌ای از موارد در مقابل با دیدگاه‌های زیگموند فروید مطرح می‌کند. در قسمت‌های پایانی کتاب، یونگ به ادبیات هم نقبی می‌زند و حتی فصلی جداگانه را به فرضیاتِ اصلیِ روانشناسیِ تحلیلی که خود وضع کرده اختصاص می‌دهد. و در نهایت دو فصل ِ آخر کتابِ “انسان در جستجوی هویت ِ خویش” مسئله‌ی معنویت ِ انسان ِ مدرن و امروزی را در دورانِ پساجنگِ اول جهانی پیش می‌کشد و آن را با شکوفاییِ اشراق و گنوسی‌گرایی در سده‌ی دومِ مسیحی قیاس کرده، روان‌درمانگرِ نوعیِ مدرن را همچون کشیشِ آن دوران می‌انگارَد. در این کتابِ خوش‌نوشت، همدلی و شفقت ِ یونگ را در تحلیل‌های خردمندانه و هُشیوار از وضعِ انسان به وضوح می‌توان دید.