جادوهای آرژانتینی 1/ پاداش شاهزاده

ساموئل بکت علاوه بر رمان‌های معروفی چون «ننامیدنی» و «مالون می‌میرد» و نمایشنامه‌های «در انتظار گودو» و دست آخر متون کوتاهی در قالب نثر یا نمایشنامه نوشت که هم‌چنان گرفتار جهان بزرگ او بود. گرفتاری عمده‌ی بکت آن انسان‌شناسی‌ای بود که به قدمت تاریخ است و بشر در آن در مرکز عالم می‌ایستد. سوژه‌ی مدرن اما هیچ مشکلی را حل نکرد. اگر بودن به صرف اندیشیدن ممکن می‌بود پس این جهان بی‌انتها چیست و بشری که گرفتار محدودیت‌ها و تناقض‌هاست چگونه می‌تواند آن‌همه را به اندیشه آورد تا باشد؟ نظریه‌ی اصلی بکت لاجرم ناتوانی است. شکست و افتضاح و از ریخت افتادن و انبوهی خرت‌وپرت و آشغال. اما زیبایی‌شناسی بکت، یا فرم ناب او، است که این گزاره‌های تکراری را بدل به هنری تکرارنشدنی می‌کند، آن‌چنان که او را هم‌عصر همه‌ی اندیشمندان خواهیم دید و ضد همه‌ی آن‌ها. اما نمایشنامه‌های کوتاه بکت، در مجموعه‌ی «اما ابرها» هدفی جز خلق لحظه‌ی بیچارگی ندارد. نمایشنامه‌هایی که جزئیاتش بیش از متن است چرا که در همه‌ی آن نه کلامی باقی مانده است تا گفته شود و نه عملی ممکن است. بیشتر شخصیت‌ها حتی در خور نام نیستند. شبیه به یکدیگرند، اگر حرکت کنند حرف نمی‌زنند و اگر حرف بزنند بی‌حرکت‌اند. قهرمان این آثار بکت بیچاره‌ای است که ذلت را پذیرفته و به آن خو گرفته است، دیگر در بند فهمیدن یا نجات جهان نیست و همان‌قدر به زندگی خویش بی‌اعتنا است که به جهان و اندیشه و هر چه که آدمی به آن فخر می‌فروشد. شاید بکت نخستین و آخرین کسی باشد که فاجعه را در قلب جهانش گذاشته است. فاجعه‌ای که هیچ نامی نخواهد داشت چرا که هرگز نخواهد بود.

پرنده‌های هلندی، مجموعه‌ای از داستان‌های کوتاهی است که بر منطق شعر سوار هستند. داستان‌هایی واقع‌گرا که عنصر مکان در شکل‌دهی ساختار آن‌ها نقش اساسی بازی می‌کند و بیشتر داستان‌ها در منطقه‌ی جنوبی کشور یا شهرهایی چون تهران و اصفهان و اراک اتفاق می‌افتند و ردپای شرایط جغرافیایی و نشانه‌های زیست‌بومی در بازنمایی روایی و شخصیت‌پردازی داستان‌ها انکارناشدنی است. راوی مدام در سفر است. دور از خانه در شهری جنوبی مشغول به کار و این بعد مسافت بهانه‌ای می‌شود تا از شگرد سفر برای پیوند میان شخصیت‌های داستانی خود استفاده کند و همین رفت‌وآمدهای مکرر نوعی صیرورت را در بافت داستان‌ها جاری می‌کند که باعث می‌شود نثر از ایستایی و سکون خارج شود و نویسنده عناصر خیالی و استعاره‌ها و منطق زبان شعر را در بافت کلامی داستان‌هایش گره بزند تا جایی که نثر از منطق صرف روایی رئالیستی عدول می‌کند و عناصر حیاتی و سازنده‌ی داستان‌ها به بعد فراوجودی خود نزدیک می‌شوند. این ویژگی به‌خصوص در داستان اول با نام تویی که می‌شناسمت بیشتر به چشم می‌آید و این درنوردیدن مرزی تا جایی پیش می‌رود که زن قصه در میان انبوه نقش‌های معشوق و همسر و مادر و خواهر و دختر گم می‌شود و تنها یک بار معنایی را به دوش می‌گیرد: زنانگی.