جناب گورکن 1/ جناب گورکن و غافل‌گیری بزرگ

چنگالی یک خرچنگ دست و پا چلفتی است که نمی‌داند با چنگال‌هایش چه‌کار کند. او از چنگال‌های بزرگ و مزاحمش بدش می‌آید و همیشه آرزو می‌کند که کاش بازوهایی مثل هشت‌پا و عروس دریایی داشت، یا باله‌هایی مثل لاک‌پشت و ماهی تا بتواند بدون دردسر با بقیه بازی کند. چون چنگال‌های خرچنگ وسط بازی یکهویی خرابکاری می‌کنند و آن‌قدر این کار را ادامه می‌دهند که او دوست دارد فرار کند و گوشه‌ای قایم شود. تا اینکه یک روز وسط بازی، هشت‌پا بین جلبک‌ها گیر می‌کند و هیچ کاری از دست کسی برنمی‌آید به‌جز… داستان «خرچنگ دست‌‌ و پا چلفتی» از مجموعه‌ی «داستان‌های زیر آب» داستان ارج گذاشتن به تفاوت‌های فردی میان کودکان و گرامی داشتن تمام خصوصیات ریز و درشت آن‌هاست؛ خصوصیاتی که شاید در ظاهر ناسازگار به نظر برسند، اما در نهایت راهگشا خواهند بود. هنگامی‌که هم‌سالان و والدین این ویژگی‌ها را می‌پذیرند، در نگرش کودک به جهان تغییری شگرف رقم خواهد خورد. نشر چشمه کتاب‌های زیر را از مجموعه‌ی «داستان‌های زیر آب» منتشر کرده است:

• خرچنگ دست‌‌ و پا چلفتی
• کوسه‌ی خندان
• هشت‌پای گیگیلی
• ماهی بی‌قرار

صادق هدایت را با بوف کور می‌شناسند. شاید برایتان جالب باشد که بدانید او کتابی درباره‌ی لزوم گیاه‌خواری دارد و انسان را موجودی گیاه‌خوار می‌داند. امروزه نوشتن و گفتن درباره‌ی این سبک از تغذیه عادی است و دور و برمان آدم‌های زیادی را می‌بینیم که گیاه‌خواری را در پیش گرفته‌اند؛ اما هدایت این حرف‌ها را تقریبا 89 سال پیش مطرح کرده است. بنابراین کتاب انسان و حیوان را می‌توان جزو نخستین تلاش‌ها برای جاانداختن گیاه‌خواری و توجه به حقوق حیوانات دانست. هدایت معتقد بود که رابطه‌ی انسان و حیوان احتیاج به بازنگری و تغییر دارد و انسان باید شکل جدیدی از رابطه را جایگزین آزار و کشتار حیوانات کند. نگارش کتاب «انسان و حیوان» به بیست‌وسه‌سالگی هدایت برمی‌گردد. در آن زمان هنوز شاهکارهای ادبی‌اش را ننوشته بود. خود صادق هدایت در معرفی این کتاب این‌طور می‌نویسد: «...حرف زدن برای بی‌زبانان، دفاع از ناتوانان، دادخواهی برای ستم‌دیدگان، احقاق حق زیردستان و جلوگیری از مظالم و قبایحی که برای مقام انسانیت یک لکه‌ی ننگ‌آوری است...» در بخشی از کتاب می‌خوانیم: «اگر انسان در نظر فلاسفه و ماوراء‌الطبیعیون و الهیون یک اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد، در نزد علمای علوم طبیعی بیش از یک حیوانی که نسبتاً از حیث ساختمان اعضاء از سایر هم‌جنسان خود، یعنی حیوانات کامل‌تر است چیز دیگری نیست. از نقطه‌نظر علمی حیوان از همان عناصری ترکیب یافته که انسان را تشکیل می‌دهند، آیا مثل حیوان از یک سلول (Cellule) مرموزی به وجود نیامده؟ علم‌الأبدان، علم‌الأنساج، علم‌الجنین، معرفت‌الأرواح (Physiologie, Histologie, Embryologie, Psychologie) هر کدام به نوبت خود ثابت می‌کنند که ترقی و نشو و نمای آن سلول تغییرات و عوارض متشابهی را نزد انسان و حیوان طی می‌نماید، علاوه‌براین هر دو دارای اعضای مخصوصی هستند که آن‌ها را برای کار معینی استعمال می‌کنند و همان احساسات را درک می‌نمایند و در هوا و هوس چنان که در خصائل و معایب، مشترک‌اند.»