جنگ صلیبی اول (فراخوان از شرق)

هنگامي که «ماکسيم گورکي»، از اردوگاه‌هاي سيبري ديدن کرد، تا آخرين ساعات همه‌چيز همان‌طور گذشته بود که قدرت مي‌خواست. در همان لحظه‌هاي آخر بود که زنداني‌اي حقيقت را پيش روي نويسنده‌ي بزرگ روس گذاشت و به قول الکساندر سولژنستين، درست در زماني که گورکي سوار بر قايق، آنجا را ترک مي‌کرد، آن زنداني تيرباران شد و توامان همه‌ي آن آرمان‌هاي انساني جا گرفته در ذهن شبه‌ پيامبر شوروي، درحال فروريختن بود. هرچند او نمي‌دانست که اين فروريختن هم، به قيمت جان آن زنداني تمام شده است! گورکي پيرسال‌تر از آن بود که بتواند براي روايت آن‌چه دانسته بود کاري کند و ازهمين‌رو ظهور سولژنستين و روايت‌هايش از گولاگ، الزامي بود و مبدل به سهمگين‌ترين روايت‌هاي تاريخ بشري از سرحدات رنج زير يوغ استبداد شد. با اينکه در آغازين سال‌هاي پسااستاليني، نيکيتا خروشچف، سومين رهبر اتحاد جماهير شوروي، از در دوستي با سولژنستين درآمد و اجازه‌ي انتشار کتاب «يک روز از زندگي ايوان دنيسويچ» را صادر کرد، اما هيچ‌کس انتظارش را نداشت ماجراي گولاگ و گولاگي‌ها، از آن‌چه بر ايوان دنيسويچ رفته، فراتر باشد. شوک عظيم دوازده سال پس‌از چاپ «يک روز از زندگي...» اتفاق افتاد: نسخه‌هاي زيرزميني و بدون سانسور «مجمع‌الجزاير گولاگ»، حاصل ده سال تحقيق و تفحص الکساندر سولژنستين از اردوگاه‌هاي کار اجباري شوروي و گفت‌وگو با بازماندگان، در زمستان 1974، ميان مردم دست به دست شد. درحالي‌که جاسوسان کا. گ. ب، در همه‌جا به‌دنبال سولژنستين‌خوان‌ها بودند، وقايع‌نگاري هول‌انگيز و هوش‌رباي برنده‌ي نوبل ادبيات 1970، منظر مردم شوروي و همه‌ي جهانيان را نسبت به اعماق وحشت زيستن در جهان استاليني، براي هميشه تغيير داد. مجمع‌الجزاير گولاگ به مثابه‌ي تجربه‌اي در تحقيق و تفحص ادبي، فقط از عهده‌ي نويسنده‌اي متعهد، چپ‌گرا و معتقد به آرمان‌هاي بزرگ اخلاقي و انساني هم‌چون سولژنستين برمي‌آمد که وجدان بيدارش، به او اجازه‌ي سکوت برابر رنج و محنت مردمش را نمي‌داد. خواندن کتاب بزرگ سولژنستين، در زمانه‌ي اکنون، بايد همراه با يادآوري جمله‌هاي خود او در پيامش هنگام دريافت نوبل ادبيات باشد، تا گولاگ‌هاي دور و نزديک خودمان را در همين هزاره‌ي سوم، فراموش نکنيم: «بياييد هيچ‌يک از مدعوين اين خوان ضيافت از خاطر نبرند که همين الساعه زنداني‌هاي سياسي در دفاع از حقوقي که محدود و پايمال شده‌اند، در اعتصاب غذا به سر مي‌برند.»

كتاب حاضر با نگاهي نو به حماسه‌هاي ايراني مي‌نگرد، حماسه‌هايي كه بر اثر پرتو جاودانه‌ي شاهنامه كم‌تر به چشم آمده‌اند . اگر نيز ديده شده‌اند نه چنين يك‌دست و در مجموعه‌اي مرتبط، بلكه با هدف انكار ارزش وجودي آن‌ها يا صرفا وظيفه‌شناسي ادبي و مقايسه‌ي نظم آن‌ها با شاهنامه، شاهكار زبان پارسي، بوده است. اين كتاب، گذشته از كشف اين حماسه‌ها به شكل مجموعه‌اي به‌هم پيوسته، به كاركرد تاريخ‌نگاري و مشروعيت‌بخشي آنان توجهي همه‌جانبه مبذول داشته است كه بدون شك دست كم به كار تاريخ اشكانيان خواهد آمد، بماند كه چنين رويكردي در كل تاريخ ايران نيز راه‌گشا خواهد بود. كتاب اگرچه با اشعار حماسي سر و كار دارد، عمدتا با متد تاريخي نگاشته شده و يكي از اهداف آن مسئله‌ي تاريخ‌نگاري ايرانان و حافظه‌ي تاريخي آنان است، امري كه تصور غالب امروزي به ويژه در پژوهش‌هاي غربي وجود آن را به ديده‌ي انكار مي‌نگرد. ساقي گازراني، در سال 2007 دكتراي خود را در رشته‌ي تاريخ از دانشگاه ايالتي اوهايو دريافت كرده، و از همان زمان به بعد به پژوهش و انتشار آثاري درباره‌ي ابعاد گوناگون ژانرهاي ادبي و تاريخي سده‌هاي ميانه ايران پرداخته است.