جهان و زبان در اندیشه‌ی ویتگنشتاین

شمار نوشته­‌هایی که به شرح دیدگاه ویتگنشتاین در باب «زبان» پرداخته­‌اند بسیار است، اما آنچه در این نوشته­‌ها مغفول مانده، چراییِ پرداختن ویتگنشتاین به زبان است. طرح این پرسش مهمل به نظر می­رسد زیرا نسبت تفکر ویتگنشتاین با زبان به امری بدیهی و واضح تبدیل شده است. موضوع اصلی کتاب جهان و زبان در اندیشۀ ویتگنشتاین تجربۀ بنیادینی است که ویتگنشتاین را فیلسوف و او را ملزم به پرداختن به پرسش زبان می­کند. این تجربه در فصل اول با عنوان «آغاز ویتگنشتاین، یک تجربۀ بنیادین» بر اساس کتاب «تراکتاتوس» چنین صورت­بندی می‌شود: «من و جهان و زندگی یکی هستیم. گزاره­ها تصویری از جهان­اند و مجموع آن­ها زبان را تشکیل می­دهد. وجود جهان رازآمیز است و امر رازآمیز را نمی­توان گفت و باید دربارۀ آن سکوت کرد، اما می­توان آن را نشان داد.» در فصل دوم برای شرح روشن­تر تجربۀ مذکور به تحلیل یادداشت­‌های ویتگنشتاین بین سال­‌های ١٩١٤ تا ١٩١٧ و نحوۀ تحول پرسش او پرداخته می­شود.

نزد ویتگنشتاین وجود جهان از منظر ابدیت حیرت­‌انگیز است و این حیرت از مرزهای زبان می­گذرد: «در زبان، بیان درست معجزۀ وجود جهان -هرچند این خود گزاره­ای در زبان نیست- وجود خودِ زبان است.» این عبارت شاید غریب‌ترین و دشوارفهم­ترین عبارت در کل نوشته­‌های ویتگنشتاین باشد. در فصل سوم با عنوان «وجود زبان، زبان وجود» پس از شرح «خطابۀ اخلاق» ویتگنشتاین و یافتن پیوند تجربۀ حیرت با زبان‌مندی انسان، دیدگاه­های ویتگنشتاین دربارۀ زندگی، علم، دین و اخلاق بر اساس همین تجربه به­عنوان سرچشمۀ تفکر فلسفی ویتگنشتاین توضیح داده می­شود. ویتگنشتاین با حیرت به جهان می­نگرد، پس او را باید با حیرت خواند.