حدیث خداوندی و بندگی (تحلیل تاریخ بیهقی از دیدگاه ادبی، اجتماعی و روان‌شناختی همراه با شرح و توضیح مهم‌ترین بخش‌های متن)

گذرگاه‌های‌ تاریخ‌ طرح‌ کلی‌ فرایندهای‌ تاریخ‌ را از دوره‌ دیرینه‌ سنگی‌ تا به‌ امروز پی‌ می‌گیرد و برداشتی‌ کلی‌، موجز، بی‌همتا و خواندنی‌ از سراسر تاریخ‌ انسان‌ و قوانین‌ حاکم‌ بر آن‌ به‌ دست‌ می‌دهد. این‌ کتاب‌ پژوهشی‌ گسترده‌ و بلندپروازانه‌ است‌ که‌ نظریه‌ تحول‌ اجتماعی‌ مارکس‌ را پایه‌ راه‌جویی‌های‌ تازه‌ خود قرار می‌دهد. اما پروفسور دیاکونف‌ پنج‌ مرحله‌ تحولی‌ مارکس‌ را به‌ هشت‌ مرحله‌ گسترش‌ داده‌ است‌. از آن‌ گذشته‌ و برخلاف‌ مارکس‌، پروفسور دیاکونف‌ نمی‌پذیرد که‌گذار ما از یک‌ مرحله‌ به‌ مرحله‌ بعدی‌ با ستیزه‌ و انقلاب‌ اجتماعی‌ مشخص‌ می‌شود و بر آن‌ است‌ که‌ این‌ گذارها گاهی‌ با مسالمت‌ و آرامش‌ انجام‌ می‌پذیرد. توجه‌ پروفسور دیاکونف‌ تنها به‌ ابعاد اقتصادی‌ و اقتصادی‌ ـ اجتماعی‌ تحول‌ محدود نمی‌ماند، بلکه‌ عوامل‌ قومی‌، فرهنگی‌، مذهبی‌ و نظامی‌ ـ فن‌آورانه‌ای‌ را نیز که‌ طی‌ قرن‌ها دوام‌ آورده‌ است‌ به‌ تفصیل‌ می‌کاود. پروفسور دیاکونف‌ همچنین‌ این‌ نظر را نمی‌پذیرد که‌ تحول‌ اجتماعی‌ حتماً و الزاماً نشانه‌ پیشرفت‌ است‌ و نشان‌ می‌دهد که‌ چگونه‌ «هر پیشرفتی‌ در عین‌ حال‌ یک‌ پسرفت‌ است‌.» سرانجام‌ کتاب‌ با ارایه‌ چشم‌اندازی‌ از آینده‌ انسان‌ پایان‌ می‌یابد و نتیجه‌گیری‌ در این‌ باره‌ را که‌ آینده‌ چه‌ در بر خواهد داشت‌ به‌ خواننده‌ وامی‌گذارد. خواننده‌ همچنان‌ که‌ همراه‌ کتاب‌ از مراحل‌ گوناگون‌ تاریخی‌ می‌گذرد، با پژوهشی‌ سترگ‌ و تأمل‌برانگیز از فرایند تاریخ‌ نوع‌ انسان‌ مواجه‌ می‌شود که‌ پس‌ از توین‌بی‌ مهم‌ترین‌ اثر تاریخی‌ هوشمندانه جهان‌ به‌ شمار می‌آید. ایگور ام‌. دیاکونف‌ استاد ممتاز موسسه‌ شرِشناسی‌ دانشگاه‌ سن‌ پترزبورگ‌ و صاحب‌ تألیفات‌ عالمانه‌ بسیاری‌ از جمله‌ تاریخ‌ ماد، دوره‌ سه‌ جلدی‌ تاریخ‌ جهان‌ باستان‌ (١٩٨٩)، که‌ او سرویراستار آن‌ بود، و اسطوره‌های‌ باستانی‌ شرِ و غرب‌ (١٩٩٣) است‌.