دارند در می‌زنند

شوخی با نظامی‌ها نام مجموعه‌داستانی است به قلم مازن معروف، نویسنده، شاعر و روزنامه‌نگار مطرح لبنانی و ترجمۀ خانم منصوره احمدی جعفری. این کتاب شامل چهارده داستان کوتاه است. داستان «شوخی با نظامی‌ها» که این مجموعه هم نام خود را از آن گرفته، ماجرای خواندنی و تأثیرگذار پسربچه‌ای است که برادر دوقلوی ناشنوایی دارد و پدرش در خشکشویی کار می‌کند. پدر او مرد ترسویی است و مدام از نظامیانی که در کوچه و خیابان، به قول خودشان، در حال محافظت از مردم‌اند کتک می‌خورد. پدر باید هر روز برای سربازها جوکی تعریف کند تا آن‌ها اذیتش نکنند. از این رو پسر برای آن‌که پدرش ترسناک به نظر برسد، تا سربازها نتوانند کتکش بزنند و خودش هم بتواند در مدرسه جلوی بچه‌ها سرش را بالا بگیرد، به راه‌های زیادی متوسل می‌شود. یکی از این راه‌ها این است که کاری کند پدرش کور شود و یک چشم مصنوعی داشته باشد، مثل بستنی‌فروش محل تا بقیه از او حساب ببرند. کتاب شوخی با نظامی‌ها نامزد نهایی جایزۀ من‌بوکر سال ٢٠١٩ بوده و نظر بسیاری از منتقدان را به خود جلب کرده است.

مجموعه داستان های عامه آفرینش شاهنامه اثر گرانقدر حکیم فردوسی توسی به روزگاری سلطان محمود غزنوی ، در سرنوشت مردمان ایران تأثیری شگرف داشت . در تاریخ ایران کم‌تر رویدادی وجود دارد که به قدر شاهنامه فردوسی بر زبان و فرهنگ و تاریخ این سرزمین تأثیرگذار بوده باشد . دامنه این تأثیرات به روزگار ما کشیده شده و همچنان ادامه دارد . هر رویداد شگرفی در پیرامون خود انبوهی افسانه ایجاد می‌کند و موجب خلق روایات گوناگون می‌شود . بی‌سبب نیست که درباره زندگی و شخصیت فردوسی ، خلق شاهنامه ، رابطه او با دربار هنرپرور سلطان محمود و فرجام زندگی شاعر روایات مختلف خلق شده است . فردوسی که شاعری ایران‌دوست ، عدالتخواه با نگرشی جهانی در باب انسان است ، داستان‌های ملی ایران را در نهایت انصاف به شعر تبدیل می‌کند . همان‌طور که روایت شده ، بی آن‌که چیزی به اصل موضوع اضافه کند یا از اصل روایت چیزی بکاهد ، در کمال امانتداری داستان‌های ملی ایرانیان را از منشور خلاق ذهن خود می‌گذراند . در جایگاه خلاق‌ترین شاعر همه دوران‌ها حماسه و تراژدی ، اسطوره و عشق و رزم ، داد و بیداد را بازآفرینی می‌کند و در این بازآفرینی از همه حکمت روزگار خود و روزگاران پیش از خود بهره‌ها می‌گیرد . فردوسی است که می‌سراید : شب تیــره و تــیغ رخشان شــده زمــین همچو لـعل بدخشان شده ز بس دار و گیر و ز بس موج خون تو گفتی شفق ز آسمان شد نگون این نمونه تصویر شاعرانه از جنگ ، زاییده طبع و ذهن شاعرانه اوست که او را از دیگر شاعران عصر خود و دیگر اعصار متمایز می‌کند . کتاب « بَرزو نامه » روایت دیگری از شاهنامه است به زبان کُردی که به همت منصور یاقوتی ترجمه و راهی بازار نشر شده است .

«هر وقت دلت گرفت، به این شماره زنگ بزن تا در قتلِ دسته­ جمعیِ سرگرم‌کننده شرکت کنی.» این جمله­‌ها به این رمان ربطی ندارند، اما اگر خودِ شما به این نتیجه برسید چه؟ خط سیرِ این رمانِ جنایی- فلسفی در پنجاه فصل (به علاوۀ بخش یادداشت­های تکان‌دهنده) روایت می­شود. در این‌جا ارزش­هایِ اساسی انسانی، همچون ماهی‌ای افتاده در کنارِ رودخانه، هم امکان دارند با بازگشت به آب جانِ دوباره گیرند، هم به حال خود بمانند و جان دهند، چیزی که تا پایانِ روایت نمی­شود آن­ها را پیش­بینی کرد و دور از ذهن نیست که مخاطب به فراخور «بدفهمی‌هایِ خلّاق» خود راوی را «شبه روشنفکر» بداند یا «مستأصل»، هرچند راوی هیچ‌یک از این دو نیست. چنانچه دربارۀ خود می­گوید: «... من فلسفه و هنر را به صورتِ خودجوش آموخته­ام. از مطالعه به سبکِ یک آدمِ وحشی که وارد شهر شده باشد و همه چیز برایش نو باشد، امّا هر چیز را هم از طریقِ حس کردن و حلاجی کردن و در نهایت دریدن درک کند. یعنی اوّل بت­هایِ خود را بسازد و بعد آن­ها را بشکند. درکی به سبکِ زرتشتِ نیچه». عشق علیه عشق نه تنها رمانی عاشقانه نیست که «علیه عشق» سخن می‌گوید و از «جنون». اگر آماده‌گی‌اش را ندارید، هرگز سراغش نروید...