دانشنامه‌ نگاری

این‌ کتاب‌ خلاصه‌ای‌ است‌ از دو مجلد اول‌ و دوم‌ کتاب‌ «تاریخ‌ ادبیات‌ در ایران‌» نوشته‌ همین‌ مولف‌. موضوع‌ این‌ مجلد ، تاریخ‌ ادبی‌ ایران‌ از آغاز عهد اسلامی‌ تا اوایل‌ قرن‌ هفتم‌ هجری‌ یعنی‌ تا دوران‌ حملات‌ تاتار و مغول‌ است‌.

پنج سال بعد از پایان جنگ خونبار جهانی دوم، مردم آمریکا سربازانشان را برای جنگی دیگر راهی سرزمینی می کنند که شرایط ناگوار مردمی بیگانه‌ستیز دارد. با هجوم کره شمالی کمونیست به کره جنوبی دمکراتیک، آغاز ناگهانی جنگ در ٢٥ زوئن ١٩٥٠ امری کاملا محتوم بود. جنگ کره، جنگی فراموش شده بود. چون درگیری های قبل و بعد از وقوع این جنگ یعنی جنگ جهانی دوم و جنگ ویتنام این واقعه را تحت‌الشعاع قرار داده‌اند. اما دلیل دیگری هم داشت چرا که اکثر آمریکایی‌ها به محض پایان یافتن این جنگ می‌خواستند آن را فراموش کنند. چرا که این نخستین جنگی بود که آمریکا در آن شکست خورد. جنگ کره مهم‌ترین جنگ میان غرب و کمونیسم بود . در این جنگ برای مردم کره ویرانی و تخریبی مصیبت بار به ارمغان آورد. میلیون‌ها کشته و چندین چند میلیون خانواده ازهم‌گسیخته میدانست این حادثه شوم بود. با این همه این جنگ همچنان ناشناخته باقی مانده است . با رمز و رازهای افشا نشده و طفره‌روی‌های پیوسته آتش افروزان اصلی این نبرد.

«از نابهنگامی حیات تا سترون‌سازی خیال» مطالعه‌ای جامعه‌شناختی در تاریخ ادبیات داستانی ایران است. این کتاب به نسبت خیال و زندگی در یک دورۀ تاریخی می‌پردازد و آن را در ادبیات داستانی پسامشروطه تا لحظۀ اکنون پی می‌گیرد. نویسنده تلاش می کند تا از منظری تازه نسبت زندگی با متن ادبی را برجسته سازد و تلقی ادبیات داستانی و به تبع آن موقعیت‌های تاریخی‌اجتماعی حامی آن را دربارۀ حیات انسانی به بحث بگذارد. به تکنیک‌ها، فرم‌ها و استراتژی‌های ادبی‌ای پرداخته می‌شود که عموماً در مطالعات جامعه‌شناسی ادبیات نادیده گرفته می‌شوند. او سطوحی از آگاهی و ناآگاهی موجود در متن ادبی را مورد توجه قرار می‌دهد که عمیقاً وامدار حیات اجتماعی است، با این حال، به جای تصور رابطه‌ای علی میان امر اجتماعی و ادبی یا فرض بازتاب زندگی اجتماعی در متن، اثر رخدادهای تاریخی و موقعیت‌های اجتماعی درون میدان ادبی به واسطۀ میانجی‌گری‌های موقت یا دائم جایگاه‌های یا اتفاق‌های تاریخی تبیین شده است. در حوزۀ نظری، کتاب وامدار سنت جامعه‌شناسی ادبیات و متفکرانی چون لوکاچ، لوسین گلدمن، بوردیو، و نیز باومن است. شرح مختصر و روشن از نظریه‌های مهم این حوزه و نسبت آن با اندیشۀ فلسفی پیشین مخاطب علاقه‌مند به موضوع را با تصویری تازه از امکان‌های موجود در نقد جامعه‌شناختی آشنا می‌کند. در این راستا، نویسنده به نسبت میان فرم ادبی و امر اجتماعی توجه ویژه کرده تا امکان‌هایی تازه برای تحلیل موضوع خویش ایجاد کند. نویسنده خصایص عقلانیت تراژیکی را شرح می‌دهد که متمایز از فهم حماسی عصر پیشامشروطه است. سپس ظهور چنین فهمی به موقعیت‌های اجتماعی خاصی نسبت داده می‌شود که صورتبندی‌های تازه‌ای از بیان ادبی را پدید می‌آورند. در این راستا قواعد تولید و ارزیابی تازه‌ای در میدان ادبی ظاهر می شود که لزوماً ادبی نیستند. این قواعد بی آنکه موضوع اندیشه باشند، منطق عملکرد یک دوره می گردند. ذیل چنین منطقی است که «نابهنگامی حیات»، به مثابه یک فرم اندیشگانی کلان، روایت سوژه از زندگی روزمره را مشروط می‌سازد. سوژه فردیت‌یافته در جهان جزئیات که با مانعی موقت در می‌آویزد و در نهایت ناکام می‌شود. نویسنده معتقد است که منطق ادبیات داستانی عصر پهلوی در بسیاری از موارد همان الگوی ادبیات مشروطه است که یا تعمیق یافته یا به ضد خود بدل شده. در جمع‌بندی پایانی، گریزی به منطق فهم عامیانه و عالمانۀ وضع موجود در ایران و شباهت آن با فرم‌های روایی رایج در ادبیات داستانی زده شده تا موقعیت پیشگویی‌کنندۀ ادبیات داستانی مورد توجه قرار گیرد. گویی رویکردهای نظری و هنری شکل‌های متفاوت بیان مواجهه‌های مشابه با امر واقع هستند به شکلی که لااقل در یک دورۀ تاریخی صورت‌بندی‌های ادبی به مراتب متقدم بر بیان نظری وضعیت بوده‌اند و در این معنا به صورتی پیشگویانه عمل کرده‌اند. کتاب در جستجوی مسیری تازه برای بازسازی پیوند زندگی با متن ادبی، به بحث دربارۀ ادبیات عامه‌پسند و مقاومت و نیز ادبیات کودک می‌پردازد و منطق درونی آن‌ها و نسبت تاریخی‌شان با وضع موجود را روشن می‌کند و در گام نهایی برای تغییر شرایط پیشنهادهای اجمالی‌ای با مخاطب خود در میان می گذارد. این کتاب به علاقه‌مندان حوزۀ جامعه‌شناسی ادبیات، مطالعات فرهنگی، جامعه‌شناسی تاریخی، تاریخ ادبیات و نقد ادبی پیشنهاد می‌شود.