دروازه خورشید

معرفی کتاب افسانه های آذربایجان افسانه قسمت مهمی از فولکلور را تشکیل می دهد. در افسانه ها علاوه بر چیزهای دیگر که عمومآ از فولکلور عاید جامعه شناسان و غیره می شود می توان بهترین و اصیل ترین زبان نثر را پیدا نمود. به علاوه افسانه ها سرشار از ترکیبات و تعبیرهای لطیف زبان ها هستند. مثلا در داستان های کوراوغلو می توان بهترین نمونه نثر زبان ترکی را سراغ گرفت. نگفته پیداست که افسانه های هر ملت و کشوری دارای ویژگی هایی است که آن ها را از افسانه های ملل دیگر متمایز می کند. در شرایط اقلیمی مختلف و از میان حوادث و شرایط تاریخی گوناگون افسانه هایی با خصوصیات متنوع و مختلف زاده می شود. مثلا آن چه در نظر اول در فولکلور سیاه پوستان دیده می شود رنج و حسرت و اندوهی است که طی هزاران سال بردگی و استثمار بر آن ها سنگینی کرده، لاجرم بازتاب آن در فولکلورشان آشکار است. اصولا فولکلور نشان دهنده و منعکس کننده احوال و افکار و آرزوهای طبقات محروم و پایین اجتماع است و گاهی که از بالاترها و اشراف صحبت می شود هنگامی است که طبقات محروم به ناچار ضمن امرار معاش و تحصیل روزی با آن ها برخورد می کنند. چون روی سخن در این مقاله با افسانه های آذربایجان است همین قدر مقدمه چینی هم کفایت می کند در دو سه جای دیگر هم گفته شده که می توان داستان های فولکلور آذربایجان را سه دسته کرد : داستان های حماسی مخلوط با عشق های پهلوانی و دلاوری ها و مبارزه با پادشاهان و خوانین و فئودال ها. از این دست داستان ها می توان داستان های بسیار شورانگیز کوراوغلو را نام برد که هفده داستان است؛ بعد هم داستان های کتاب دده قورقود. افسانه های صرفآ عاشقانه. از این نوع می توان از داستان های بسیار مشهور «عاشق غریب»، «طاهر میرزا»، «اصلی و کرم»، و غیره و غیره نام برد. افسانه هایی که برای بچه ها و نوه ها و نتیجه ها در شب های دراز زمستان پای کرسی برای سرگرمی و فرو رفتن به خواب شیرین و شکر گفته می شود. هر کس دست کم نام پنجاه داستان از این دست را می داند. در این جا فقط می پردازیم به خصوصیات افسانه های دسته سوم.

«فرانک هول»، که سال ها به حفاری و پژوهش در محوطه باستانی غرب ایران پرداخته است، در این اثر ارزشمند، 11 مقاله از خود و هفت باستان شناس دیگر را گرد آورده است. این کتاب دوره زمانی از حدود هزاره هفتم ق.م تا پایان دوره ساسانی را دربرمی گیرد و بر داده های به دست آمده از بررسی های سطحی تکیه دارد که بیشتر به الگوهای استقرایی غرب و جنوب غرب ایران مربوط می شوند. این مجموعه را که مدارک فراوانی اعم از اطلاعات گاه نگاری و نقشه برداری بسیار سودمند در بر دارد، پس از اینکه «هول» با دقت و ظرافت فراهم آورد، توسط «جانسون» به روشنی خلاصه شد.  باید به ناشر، ویراستار و نویسندگان کتاب تبریک گفت که بدون دوری جستن از مباحث نظری، شیوه شناختی و مفاهیم تاریخی، مجموعه ای غنی و مهم از داده های تجربی را در قالب این اثر به مخاطبان ارائه داده اند. مترجم نیز با بهره جستن از دانش علمی و زبردستی، ترجمه ای روان از این اثر ارائه داده است و با ارتباط علمی با نویسنده، کتاب را مزین به مقدمه ای به قلم وی نموده است.