دسامبر رئیس دانشکده

تاریخ ایران آکنده از خشونت و حادثه است، تاخت و تازها، فاتحان، جنگ‌ها و انقلاب‌ها. چرا که ایران تاریخی طولانی‌تر از بیشتر کشورها دارد و از بسیاری از آن‌ها بزرگ‌تر است، چیزی بیش از یک اتفاق ساده. اما تاریخ ایران بیش از اینهاست. دین‌ها، عوامل مؤثر، جنبش‌های روشنفکری و اندیشه‌ها بسیاری چیزها را در ایران و همچنین خارج از ایران و گوشه و کنار دنیا تغییر داده است. امروز ایران باز خواهان توجه است و موقعیت جدید سؤال‌هایی جدید مطرح می‌سازد: آیا ایران قدرتی مهاجم است یا قربانی؟ آیا ایران از دیر باز توسعه‌طلب بوده است یا منفعل و دفاعی؟ آیا تشیع ایران اهل سکوت و رضاست یا خشونت و انقلاب؟ تنها تاریخ می‌تواند به این سؤال‌ها پاسخ گوید. ایران یکی از کهن‌ترین تمدن‌های دنیاست. این سرزمین از همان آغاز از متفکرترین و پیچیده‌ترین تمدن‌های دنیا بوده است. جنبه‌هایی در تمدن ایران وجود دارد که به نحوی از آن‌ها تقریباً زندگی هر انسانی را روی کره خاکی تحت‌الشعاع قرار داده است. کتاب حاضر در هفت فصل: ریشه‌ها، بیداری ایرانیان، اسلام و گسترش آن، تشیع و صفویه، سقوط صفویان، بحران در پادشاهی قاجار و سلسله پهلوی و انقلاب اسلامی نگاهی تازه به تاریخ معاصر ایران دارد.

تاریخ اجتماعی خاورمیانه ، در مقایسه با دیگر شاخه‌های تاریخ‌نگاری ، حوزه‌ای است که هنوز جای زیادی برای کاوش دارد . تاریخ‌نگاری خاورمیانه ، همچون تاریخ‌نگاری اروپا ، تا پیش از قرن بیستم تحت سلطه تاریخ‌نگاری سیاسی ، سلسله‌ای و نسب‌شناسانه و روایت‌های زندگی و زمان نخبگان بود . اما با رشد چشمگیر و جهانی جامعه‌شناسی به عنوان موضوع دانشگاهی ، بخصوص در پنجاه سال اخیر ، بسیاری از مورخان به تدریج تاریخ اجتماعی جوامع خاورمیانه را رشته دانشگاهی مقبولی دانستند . در بررسی اجرای مدرن‌سازی در خاورمیانه به طور اعم و ترکیه و ایران به طور اخص با نقصان‌های بسیار جدی در روایات و تحلیل‌های تاریخی در مورد پذیرش و مقاومت در برابر تغییراتی مواجهیم که جوامع ایران و ترکیه در ٢٠٠ سال گذشته با آن روبرو بوده‌اند . گرچه مطالعه مدرن‌سازی در ترکیه و ایران موضوع پژوهش‌های دانشگاهی متعددی بوده است ، اما این پژوهش‌ها تنها اجرای مدرن‌سازی از بالا را برمی‌رسند ، یعنی اقداماتی را که نظام‌های سیاسی برای تغییر جوامع ، وضع قوانین و مقررات جدید و بنیان نهادن نهادهای اجتماعی و سیاسی جدید برمی‌گزینند . اما آنچه هنوز در این پژوهش‌ها غایب است این است که جامعه به این اصلاحات و تغییراتی که از بالاست چه واکنشی نشان داد . مدرن‌سازی طرحی جهانی بود که تقریباً به طور همزمان ، گرچه با سرعت‌های مختلف در مناطق ، وارد جهان ما شد . در حیطه سیاسی ، مدرن‌سازی با تولد جامعه مدنی و ظهور فردگرایی و خودمختاری فردی همگام بود . سازش و مقاومت در برابر مدرن‌سازی ، رابطه بین مرم عادی و دولت در ترکیه و ایران و واکنش جامعه به اصلاحات و تجدد آمرانه در این کشورها موضوعی است که مقالات مندرج در این کتاب به آنها پرداخته است . « تورج اتابکی » پیش از این کتاب‌های « تجدد آمرانه – جامعه و دولت در عصر رضا شاه » و « ایران و جنگ جهانی اول » را نوشته است .