سفرنامۀ ماهوان

کتاب انه اید نوشته ویرژیل با ترجمه میرجلال الدین کزازی, توسط انتشارات مرکز با موضوع ادبیات ملل، کلاسیک به چاپ رسیده است. انه‌اید در ادبیات کلاسیک رومـی همـان جایگـاهی را دارد که ایلـیـاد و اُدیسـه در ادبیات کلاسیک یـونـان؛ آن را می‌توان دنباله‌ای بر ایلیاد شمرد، ویرژیل انه‌اید را از آنجا آغاز می‌کند که هومر ایلیاد را با ویرانی و سوختن تروا به پایان می‌برد. انه‌اید حماسه‌ی ملی رومیان است. انه بزرگزاده‌ای تروایی بود که تبار مادریـش به خـدایان می‌رسیـد و پـس از تبـاهی تـروا سفری پرماجرا را بر پهنه‌ی دریاها آغاز کرد؛ به کارتاژ، و سپس به ایتالیا رفت؛ مردمان لاتین را به پیروزی رساند و فرمانروای مردمی شد که شایستگیهای ترواییان را با توانهای لاتینان در هم آمیخته بودند. داستان انه داستانی مردمی بود و رومیان انه را نیای رومولوس، بنیادگذار شهـر رم، می‌شنـاختند. ویـرژیل از ایـن داسـتـان کهن حماسه‌ای پرشـور سـاخـت که به روزگـار امپـراتوری، پشتوانه‌ای تاریخی و اسطوره‌ای برای رومیان شد.

هنگامي که «ماکسيم گورکي»، از اردوگاه‌هاي سيبري ديدن کرد، تا آخرين ساعات همه‌چيز همان‌طور گذشته بود که قدرت مي‌خواست. در همان لحظه‌هاي آخر بود که زنداني‌اي حقيقت را پيش روي نويسنده‌ي بزرگ روس گذاشت و به قول الکساندر سولژنستين، درست در زماني که گورکي سوار بر قايق، آنجا را ترک مي‌کرد، آن زنداني تيرباران شد و توامان همه‌ي آن آرمان‌هاي انساني جا گرفته در ذهن شبه‌ پيامبر شوروي، درحال فروريختن بود. هرچند او نمي‌دانست که اين فروريختن هم، به قيمت جان آن زنداني تمام شده است! گورکي پيرسال‌تر از آن بود که بتواند براي روايت آن‌چه دانسته بود کاري کند و ازهمين‌رو ظهور سولژنستين و روايت‌هايش از گولاگ، الزامي بود و مبدل به سهمگين‌ترين روايت‌هاي تاريخ بشري از سرحدات رنج زير يوغ استبداد شد. با اينکه در آغازين سال‌هاي پسااستاليني، نيکيتا خروشچف، سومين رهبر اتحاد جماهير شوروي، از در دوستي با سولژنستين درآمد و اجازه‌ي انتشار کتاب «يک روز از زندگي ايوان دنيسويچ» را صادر کرد، اما هيچ‌کس انتظارش را نداشت ماجراي گولاگ و گولاگي‌ها، از آن‌چه بر ايوان دنيسويچ رفته، فراتر باشد. شوک عظيم دوازده سال پس‌از چاپ «يک روز از زندگي...» اتفاق افتاد: نسخه‌هاي زيرزميني و بدون سانسور «مجمع‌الجزاير گولاگ»، حاصل ده سال تحقيق و تفحص الکساندر سولژنستين از اردوگاه‌هاي کار اجباري شوروي و گفت‌وگو با بازماندگان، در زمستان 1974، ميان مردم دست به دست شد. درحالي‌که جاسوسان کا. گ. ب، در همه‌جا به‌دنبال سولژنستين‌خوان‌ها بودند، وقايع‌نگاري هول‌انگيز و هوش‌رباي برنده‌ي نوبل ادبيات 1970، منظر مردم شوروي و همه‌ي جهانيان را نسبت به اعماق وحشت زيستن در جهان استاليني، براي هميشه تغيير داد. مجمع‌الجزاير گولاگ به مثابه‌ي تجربه‌اي در تحقيق و تفحص ادبي، فقط از عهده‌ي نويسنده‌اي متعهد، چپ‌گرا و معتقد به آرمان‌هاي بزرگ اخلاقي و انساني هم‌چون سولژنستين برمي‌آمد که وجدان بيدارش، به او اجازه‌ي سکوت برابر رنج و محنت مردمش را نمي‌داد. خواندن کتاب بزرگ سولژنستين، در زمانه‌ي اکنون، بايد همراه با يادآوري جمله‌هاي خود او در پيامش هنگام دريافت نوبل ادبيات باشد، تا گولاگ‌هاي دور و نزديک خودمان را در همين هزاره‌ي سوم، فراموش نکنيم: «بياييد هيچ‌يک از مدعوين اين خوان ضيافت از خاطر نبرند که همين الساعه زنداني‌هاي سياسي در دفاع از حقوقي که محدود و پايمال شده‌اند، در اعتصاب غذا به سر مي‌برند.»