سنگ و سایه

خاورمیانه محل اتصال قاره آسیا و آفریقاست. این منطقه مهم و حیاتی، نقش تأثیرگذاری در تاریخ بشر ایفا کرده است. استفاده از اصطلاح «خاورمیانه» را اولین بار در سال ١٩٠٢ «آلفرد تیر ماهن» استراتژیست دریایی آمریکایی در مقاله‌ای به کار برد و از خاورمیانه به عنوان منطقه‌ای میان حوزه نفوذ روسیه و بریتانیا یاد کرد. حوزه‌ای میانی که دو قدرت آن زمان برای سلطه بر آن با یکدیگر رقابت می‌کردند. روزنامه‌نگاران پس از مدت کوتاهی شروع به استفاده از این اصطلاح کردند و تا زمان وقوع جنگ جهانی دوم این اصطلاح در بین مردم رایج شده بود. با توجه به اینکه امروزه هیچ حد و مرز رسمی برای تعیین مرزهای خاورمیانه وجود ندارد، تعریف این منطقه منحصراً بر اساس جوامع کنونی آن غیر ممکن است. شاید خیلی‌ها موافق باشند، کشورهایی که نامشان در زیر می‌آید جزو خاورمیانه محسوب شوند: بحرین، مصر، ایران، عراق، فلسطین، اردن، کویت، لبنان، عمان، قطر، عربستان سعودی، سوریه، ترکیه، امارات متحده عربی و یمن. تمامی این جوامع سیاسی قلمروهایی در آسیا دارند. خاورمیانه در طول تاریخ جایگاه اقوام و فرهنگ‌های گوناگون بوده است. پی بردن به این که این مردم چه کسانی بودند و چگونه با هم ارتباط داشتند کاری دشوار و در عین حال جذاب است. کتاب «خاورمیانه باستان» در نگاه اول ضمن تعریف جغرافیای سیاسی و اقتصادی خاورمیانه، اقوام و فرهنگ‌ها، اقتصاد و کشاورزی و اهمیت آب در این منطقه مهم و یافته‌های باستان شناختی را در آنجا مورد بررسی و ارزیابی قرار داده است.

دانشنامه / دایره‎المعارف یکی از گونه‎ها و از اصلی‌‎ترین گونه‎های منابع مرجع است. دانشنامه‎های کشورهای مختلف نشانۀ گویایی از بسیاری توانایی‎ها و ویژگی‎های آن‎هاست، نشانه‎هایی از توان علمی، پژوهشی، نگارشی، هنری، تولید اثر، و نیز بی‎طرفی، انصاف، گرایش به حقیقت‎جویی و حقیقت‌گویی، انتقال دانش و اطلاع به جامعه، ارتقای سطح آگاهی‎ها، و در اختیار قرار دادن منبعی موثق و درخور اعتماد و اطمینان به جامعه. روند دانشنامه‎نگاری در ایران پس از انقلاب وسعت گرفت و آهنگ رشد آن حدود دو دهه ادامه داشت. شمار بسیاری از پژوهش‌گران به فنون و ظرایف نگارش مقاله‎های دانشنامه‎ای دست یافتند و عده‎ای از آن‎ها توانستند با دانشنامه‎های بین‌المللی همکاری کنند و مقاله‎هایی همتراز مقاله‎های دانشنامه‎نگاران حرفه‎ای بنویسند. کسب کردن این توانایی دستاوردی برای فرهنگ کشور است، دستاوردی که قابلیت تبدیل به همکاری با گونه‌های دیگر منابع مرجع را دارد. در این کتاب، و بر پایۀ تجربه‎های مستقیم، متمادی و اطلاعات دست اول نویسندۀ آن، با اهمیت و کاربرد دانشنامه، پیشینه و تغییر و تحولات این اثر مرجع در ایران، و نیز با مسائل، مشکلات، مانع‎ها و چالش‎‎های پیش روی دانشنامه‏نگاری آشنا می‎شوید. انتشارات ققنوس امیدوار است این کتاب بتواند جایگاه شایستۀ خود را در میان دانشنامه‎نگاران، مسئولان، مدیران، سیاست‎گذاران و برنامه‎ریزان دانشنامه‎ها و منابع مرجع، و همچنین در میان ناشران، ویراستاران، مقاله ‎نویسان، دانشجویان و خوانندگان علاقه‎مند به این مباحث بیابد.