صور خيال در شعر فارسي

کتاب هويت ايران (كاوش در نمودارهاي ناسيوناليسم: ديدگاهي مدني)  ایرانیان دل‌آگاهی که با تاریخ و فرهنگ سرزمین خود آشنا بودند، همه خواهان سربلندی و بهروزی وطن خود و اندیشناک آیندۀ آن بوده‌اند بی‌آنکه بدخواه دیگران باشند. همه در پی آن بوده‌اند که بتوانند سرفرازانه از زادبوم خود یاد کنند؛ همه از رخدادهای ناخوشایند آن رنجور یا شرمگین شده‌اند. بررسی و مکاشفۀ چندین ساله دربارۀ سرشت وطن‌دوستی، مایه‌های خردمندانه و عاطفی آن و رازها و افسون‌ آن، تأمل و تحلیلی را دامن زده است که بخشی از آن در این نوشتار بازتاب یافته است.

در این نوشته سخن از «هویت ایران» در میان است نه «هویت ایرانیان». الهام‌بخش نویسنده در اندیشیدن به هویت ایران کتاب «هویت فرانسه» اثر فرنان برودل مورخ برجستۀ فرانسوی و از ناموران مکتب آنال است. برودل نیز مانند هر نویسندۀ دیگری که دربارۀ وطن خود می‌نویسد، می‌دانست که باید بر حسرت‌ها و شورمندی‌های خود لگام زد؛ ولی کامیابی در این کار و گریز از افسانه و افسون وطن آسان نیست. او به اهمیت وجوه گوناگون سرزمین خود از طبیعت و جنگل و رودخانه و کشتزار و کارخانه و شهر و روستا تا چندوچون جغرافیای تاریخی، فرهنگی و انسانی آن توجهی خاص داشت و در پی بازیابی ویژگی‌های ژرفی از فرهنگ و خصال فرانسوی بود که به گمان او با وجود حوادث روزگار و شبیخون صنعت، در رفتار و منش مردم روستایی دوام آورده بود. اما این کتاب به پیروی از برودل و سبک و روش و نگاه او به تاریخ نیست، بلکه به ابعاد تاریخی و سیاسی ـ فرهنگی توجه شده و جغرافیا، اقتصاد، قوم‌نگاری و بسیاری موضوع‌های دیگر را فراسوی هدف خود دانسته است.

محمود محمود الغراب در کتاب عشق و عرفان از دیدگاه ابن عربی برخی از آرای ابن عربی را در باب عشق و عرفان شرح داده است. ابن‌عربی (با نام کامل شیخ اکبر محیی‌الدین) را فیلسوف بزرگ اندلسی دمشقی و از بزرگ‌ترین فیلسوفیان صوفیه در اسلام می‌دانند. او در شهر مرسیه در کشور اندلس (اسپانیای کنونی) و در سال ۵۶۸ هجری به دنیا آمد. در جوانی به اشبیلیه، پایتخت اندلس، سفر کرد و تا ۳۸سالگی همان‌جا زندگی کرد؛ سپس سفر به مشرق‌زمین را آغاز کرد. در یکی از سفرهایش به مکه به زیارت خانهٔ خدا مشرف شد و پس از آن در مجاورت خانهٔ خدا سکنی گزید. ابن عربی در طول زندگی با بسیاری از دانشمندان و علمای دینی آشنا شد. تلاش‌های او در طول عمرش سبب شد تا تصوف به زبان فلسفه درآید. در طول زندگی و به‌ویژه پس از مرگش بود که بسیاری از صاحب‌نظرانْ ابن‌عربی را متهم ساخته و کافر خواندند. علت این باور نداشتن درک کافی از علوم صوفیه بود. چنین برخوردی با ابن‌عربی سبب شد تا برخی از علمای بزرگ اسلام به دفاع از او برخواسته و تا امروز از او دفاع کنند. ابن عربی پس از ۳۵ سال زندگی در مجاورت خانهٔ خدا به قونیه سفر کرد و مدتی در این شهر زندگی کرد. پس از آن به دمشق بازگشت و تا هنگام وفات در این شهر ماند. کتاب «فتوحات مکیه» یکی از آثار بسیار طولانی و مکتوب اوست.