قم رو بیشتر دوست داری یا نیویورک؟

تاریخ اجتماعی خاورمیانه ، در مقایسه با دیگر شاخه‌های تاریخ‌نگاری ، حوزه‌ای است که هنوز جای زیادی برای کاوش دارد . تاریخ‌نگاری خاورمیانه ، همچون تاریخ‌نگاری اروپا ، تا پیش از قرن بیستم تحت سلطه تاریخ‌نگاری سیاسی ، سلسله‌ای و نسب‌شناسانه و روایت‌های زندگی و زمان نخبگان بود . اما با رشد چشمگیر و جهانی جامعه‌شناسی به عنوان موضوع دانشگاهی ، بخصوص در پنجاه سال اخیر ، بسیاری از مورخان به تدریج تاریخ اجتماعی جوامع خاورمیانه را رشته دانشگاهی مقبولی دانستند . در بررسی اجرای مدرن‌سازی در خاورمیانه به طور اعم و ترکیه و ایران به طور اخص با نقصان‌های بسیار جدی در روایات و تحلیل‌های تاریخی در مورد پذیرش و مقاومت در برابر تغییراتی مواجهیم که جوامع ایران و ترکیه در ٢٠٠ سال گذشته با آن روبرو بوده‌اند . گرچه مطالعه مدرن‌سازی در ترکیه و ایران موضوع پژوهش‌های دانشگاهی متعددی بوده است ، اما این پژوهش‌ها تنها اجرای مدرن‌سازی از بالا را برمی‌رسند ، یعنی اقداماتی را که نظام‌های سیاسی برای تغییر جوامع ، وضع قوانین و مقررات جدید و بنیان نهادن نهادهای اجتماعی و سیاسی جدید برمی‌گزینند . اما آنچه هنوز در این پژوهش‌ها غایب است این است که جامعه به این اصلاحات و تغییراتی که از بالاست چه واکنشی نشان داد . مدرن‌سازی طرحی جهانی بود که تقریباً به طور همزمان ، گرچه با سرعت‌های مختلف در مناطق ، وارد جهان ما شد . در حیطه سیاسی ، مدرن‌سازی با تولد جامعه مدنی و ظهور فردگرایی و خودمختاری فردی همگام بود . سازش و مقاومت در برابر مدرن‌سازی ، رابطه بین مرم عادی و دولت در ترکیه و ایران و واکنش جامعه به اصلاحات و تجدد آمرانه در این کشورها موضوعی است که مقالات مندرج در این کتاب به آنها پرداخته است . « تورج اتابکی » پیش از این کتاب‌های « تجدد آمرانه – جامعه و دولت در عصر رضا شاه » و « ایران و جنگ جهانی اول » را نوشته است .

زندگی‌ نو رمان‌ پرجوش‌ و خروش‌، تغزلی‌ و سحرآمیزِ اورهان‌ پاموک‌ با این‌ کلمات‌ آغاز می‌شود: «روزی‌ کتابی‌ خواندم‌ و کل‌ زندگی‌ام‌ عوض‌ شد.» زندگی‌ نو سرگذشت‌ قهرمانی‌ است‌ که‌ تحت‌ تأثیر یک‌ کتاب‌ قرار می‌گیرد، کل‌ زندگی‌اش‌ را وقف‌ نوری‌ می‌کند که‌ از کتاب‌ می‌تراود و در پی‌ یافتن‌ زندگی‌ای‌ روان‌ می‌شود که‌ کتاب‌ وعده‌اش‌ را داده‌. تحت‌ تأثیر کتاب‌ عاشق‌ می‌شود، از هم‌دانشکده‌ای‌هایش‌ دور می‌شود، استانبول‌ را ترک‌ می‌کند، سفرهایی‌ بی‌پایان‌ را شروع‌ می‌کند، به‌ جاهای‌ گوناگون‌ می‌رود و... . خواننده‌ که‌ همراه‌ او و با همان‌ سرعت‌ به‌ پیش‌ رانده‌ می‌شود، با دنبال‌ کردن‌ ماجراهای‌ قهرمان‌ کتاب‌، خود را در قلب‌ اندوه‌ و خشونتی‌ می‌یابد که‌ خاص‌ جوامعی‌ نظیر ماست‌.

کتاب‌ حاضر به‌ بررسی‌ خاندانی‌ می‌پردازد که‌ از ٥٥٠ تا ٣٣٠ قبل‌ از میلاد مسیح‌ بر کشور ایران‌ فرمان‌ می‌راندند. نویسنده‌ ابتدا از ظهور مادها و پارس‌ها می‌نویسد و سپس‌ به‌ کردارهای‌ کورش‌ ــ بنیانگذار این‌ سلسله‌ ــ می‌پردازد. او «پارسوا» را نخستین‌ جایی‌ می‌داند که‌ قوم‌ پارس‌ در آن‌جا اقامت‌ می‌کند و می‌نویسد: «پارسوا» به‌ عنوان‌ سرزمین‌ پارسیان‌ بی‌گمان‌ در جایی‌ قرار داشته‌ که‌ امروز به‌ آن‌ کردستان‌ ایران‌ می‌گویند. یعنی‌ جایی‌ در جنوب‌ دریاچه‌ ارومیه‌ و شمال‌ دره‌هایی‌ که‌ جاده‌ خراسان‌ بزرگ‌ از آن‌ها می‌گذشته‌ است‌. کوروش‌ کشورگشای‌ بزرگی‌ بود و گویا برخلاف‌ اسکندر در آغاز کار خود نیروی‌ رزمنده‌ و آموزش‌دیده‌ای‌ نداشت‌. سربازان‌ پارسی‌ کوروش‌ در آغاز سواری‌ نمی‌دانستند لذا او ناچار می‌شود به‌ آموزش‌ سواره‌نظام‌ خود بپردازد. در میان‌ فرمانروایان‌ بزرگ‌ تاریخ‌ کم‌تر کسی‌ به‌ اندازه‌ کوروش‌ در میان‌ نسل‌های‌ آینده‌ نام‌ نیک‌ از خود برجا گذاشته‌ است‌. هرودوت‌ تاریخ‌نویس‌ یونانی‌ می‌گوید خود ایرانیان‌ از او به‌ عنوان‌ پدر یاد می‌کنند که‌ هم‌ مهربان‌ بوده‌ و هم‌ همۀ چیزهای‌ خوب‌ را برایشان‌ فراهم‌ کرده‌ است‌. کتاب‌ شاهنشاهی‌ هخامنشی‌ ٤٦٤ صفحه‌ است‌ و در قطع‌ وزیری‌ توسط‌ انتشارات‌ ققنوس‌ منتشر شده‌ است‌.